برج آرامگاه علاءالدین ورامین: نگینه‌ای از معماری دوره ایلخانی در قلب ایران
معرفی:
برج آرامگاه علاءالدین ورامین، عمارتی باشكوه و تاریخی است كه در شهر ورامین، استان تهران، ایران واقع شده است. این برج كه به عنوان یكی از برجسته‌ترین بناهای دوره ایلخانی شناخته می‌شود، در سال 1307 هجری شمسی به ثبت ملی ایران رسیده و به عنوان یكی از جاذبه‌های گردشگری مهم استان تهران شناخته می‌شود.
تاریخچه:
برج آرامگاه علاءالدین در سال 683 هجری قمری به دستور شیخ الاسلام ورامین، "ابوالحسن علی بن محمد" و به عنوان آرامگاه "علاءالدین محمد" از نوادگان امام موسی كاظم (ع) ساخته شده است. این بنا در طول تاریخ دستخوش فراز و نشیب‌های بسیاری بوده و در دوره‌های مختلف مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
معماری:
برج آرامگاه علاءالدین ورامین از نظر معماری، نمونه‌ای منحصر به فرد از سبك معماری دوره ایلخانی به حساب می‌آید. این برج با ارتفاع 28 متر و قطر 7 متر، از دو بخش اصلی گنبد و استوانه تشكیل شده است.
- گنبد:گنبد این برج كه از نوع مخروطی است، با آجرهای لعاب‌دار به رنگ‌های فیروزه‌ای، لاجوردی و سفید تزئین شده و نقوش هندسی زیبایی بر روی آن نقش بسته است.
- استوانه:بدنه استوانه‌ای برج نیز با آجركاری‌های نفیس و كاشی‌های معرق در طرح‌های اسلیمی و هندسی تزئین شده است.
- ورودی:ورودی بنا در ضلع شمالی قرار دارد و با طاقی بلند و تزئینات آجری زیبا مزین شده است.
- داخل برج: فضای داخلی برج دارای تزئینات نقاشی و گچبری ظریف است و در مركز آن مقبره علاءالدین قرار دارد.
اهمیت برج آرامگاه علاءالدین:
برج آرامگاه علاءالدین ورامین به عنوان یكی از مهم‌ترین بناهای تاریخی ایران، از نظر معماری، تزئینات و قدمت تاریخی دارای ارزش بالایی است. این برج همچنین به عنوان نمادی از هویت و فرهنگ ایرانی در طول تاریخ شناخته می‌شود و از جمله جاذبه‌های گردشگری مهم استان تهران به شمار می‌رود.
جاذبه‌های گردشگری:
علاوه بر برج آرامگاه علاءالدین، در محوطه اطراف این بنا، آثار تاریخی دیگری مانند مسجد جامع ورامین، بازار بزرگ ورامین و حمام تاریخی ورامین نیز وجود دارد كه بازدید از آنها می‌تواند برای گردشگران جذاب باشد.
مسیر دسترسی:
برج آرامگاه علاءالدین در مركز شهر ورامین و در نزدیكی میدان امام خمینی واقع شده است. دسترسی به این بنا با استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی و یا وسیله نقلیه شخصی به راحتی امكان‌پذیر است.
نكات بازدید:
- ساعات بازدید از برج آرامگاه علاءالدین همه روزه از ساعت 8 صبح تا 5 بعد از ظهر است.
- بلیط ورودی برای بازدید از این برج به صورت جداگانه برای اتباع ایرانی و خارجی به فروش می‌رسد.
- در هنگام بازدید از برج، به حفظ نظافت و احترام به این بنای تاریخی توجه داشته باشید.
این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۷۷ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. برج علاءالدین با ارتفاع ۱۷ متر با فاصله‌ای اندك در شمال مسجد جامع ورامین قرار دارد و شامل دو قسمت مشروحه زیر است. قسمت اول با بدنه‌ای مدور به ارتفاع ۱۲ متر كه بخش اصلی بنا را تشكیل می‌دهد و قسمت دوم كه شامل گنبدی مخروطی شكل و بزرگ به ارتفاع ۵۴ متر است و روی قسمت اول قرار دارد .تاریخ بنای برج به سال۶۸۰ هـ . ق برمی گردد و برخی آن را مقبرة سلطان علاءالدین خوارزم شاه می‌دانند. سبك ساختمان، برج، تركیبی از معماری زمان مغول و دورة آق قویوتلو و قره قزیونلو است.
بنای برج علاء الدین متعلق به دوره سلجوقی «سبك و روش سلجوقی» است البته این سبك مدتها قبل یعنی از دوره سامانیان آغاز شده بود و در دوران سلجوقی تغییرات قابل ملاحظه ای یافت. این برج ها با مقاطع ستاره‍ای شكل میله اصلی آنها و نوك مخروطی یا نا تمام تقلید از سبك «چادر» می باشد كه مخصوص بسیاری از ساختمانهای این دوره است. این بنا شبیه گورهای سلطنتی است و ارتباطی با بناهای مذهبی نداشته است بلكه به این منظور ساخته می شده تا از تخریب جسد جلوگیری شود. جنازه ها در این نوع بناها عمدتاً در سرداب نگهداری می شده و كمتر به دفن آن اقدم می شده است. انتساب صاحب مقبرة برج علاء الدین از محتوای آنچه راجع به علاء الدوله آمده چنین بر می آید خانواده علاءالدین نسبتشان به ائمه شیعه می رسیده است و این خانواده علاوه بر سیادت در منطقه نفوذ زیادی داشته و تعدادی از آنها در ورامین و مناطق دیگر فرمانروا بوده اند و از خود یادگارهای خیری به جا گذاشته اند كه معروف ترین آنها بنای امامزاده یحیی است كه بوسیله فخر الدین، پسر علاءالدین بنا شده است.
آقای قوچانی به نقل از كتاب «تلخیص مجمع الاداب فی معجم القاب» تألیف «ابن الفولی» القاب علاءالدین و اجداد او را چنین نقل می كند: «هوابو الحسن المرتضی بن فخر الدین حسن بن محمد بن حسن بن ابی زید بن علی بن ابی زید بن هادی بن مانكیدم بن كیاكی بن علی بن عبداله بن الناصر بن علی الطبری بن احمد بن ابراهیم بن اسماعیل المنقذی بن جعفر بن صحیح(ع) بن عبداله بن الحسینی الاصفر(ع) بن علی زین العابدین بن الحسین بن علی بن ابی طالب العلوی الرازی» در كتاب « عمده الطالب فی الناسب آل ابی طالب» نیز با كمی اختلاف به نسب علاءالدین اشاره كرده و در آنجا آمده كه اجداد فخرالدین پسر علاءالدین فرمانروایان ری بوده اند. فخرالدین پسر علاءالدین نیز به حكومت بغداد گمارده شده او در سال ۶۹۱ به سمت بغداد رفت و در سال ۷۰۹ در آن شهر در گذشت پدر و پسر علاءالدین هر دو لقب فخرالدین داشته اند. علاءالدین باعلاءالدوله سمنانی عارف معروف نیز خویشاوند بوده ، زیرا علاءالدین عمویی داشت به نام سید جمال الدین قاسم بن جمال الدین محمد كه در ورامین اقامت داشت و تنها دخترش ، زهره را به حاكم سمنان داد و از آن دختر، دو پسر به نام ملك جلال الدین و ملك شرف الدین به دنیا آمدند كه عارف بزرگ علاءالدوله سمنانی فرزند اوست.
جالب اینكه مدفون این بقعه جزء موارد معدودی است كه مردم ورامین آنرا به نام امامزاده نمی شناسند و آنرا عموماً بقعه علاءالدین تكش معرفی می كنند بعضی از معمرین منكر وجود قبری در آن شده و بعضی وجود مزار را در آن منكر نشده ولی آنرا متعلق به رهگذری می دانند كه در اوایل قرن حاضر بعد از فوت در این محل دفن شده است . تاریخ بنا بنای برج علاءالدین در كتیبه ای كه در محل اتصال بخش استوانه ای و بخش مخروطی برج وجود داشته و متأسفانه بخشی از آن از بین رفته و یا قابل خواندن نیست مربوط به اواخر قرن ۷ هجری است . متن كتیبه از مجله اثر شماره ۱۵ و ۱۶ نوشته خانم شیبانی و آقای قوچانی نقل می شود: كتیبه از جبهه جنوبی شروع می شود و مصالحی كه برای نوشتن كتیبه مورد استفاده قرار گرفته آجر تراشیده است كه با طرح های شبیه برگ مزین شده است. متن كتیبه: «بسم الله الرحمن الرحیم… ذكره… امره… الاسلام… الانام علاءالدوله و الدین ركن الاسلام و المسلمین كهف العتره المرتضی ابن المولی الاعظم فخرالدوله و الدین حسن الحسینی الورامینی رضوان الله علیه و (علی) ارواح اجداده مغن الاكام بحمد و آله مصابیح العلام توفی فی اربع صفر سنه خمس و سبعین و ستمایه و تم هذه القبه فی سنه ۶۸۸، الورامینی رضوان الله علیه و علی ارواح اجداده مفن الاكام به محمد و آله مصابیح الظلام ؛ به نام خداوند بخشنده و مهربان… علاءالدوله و دین تكیه گاه اسلام و مسلمین آرامگاه فرزند مرتضی پسر مولای بزرگوار، فخرالدوله و دین حسن حسینی ورامینی كه خداوند به حق محمد و آل محمد كه چراغ هدایت هستند بهشت را جایگاه او [علاءالدین] و اجدادش فرماید در هفته اول صفر سال ۶۷۵ وفات كرد و این بنا در سال ۶۸۸ به پایان رسید ورامینی(كه خداوند بحق محمد و آل او كه كلید(چراغ) در تاریكی ها هستند) بهشت را قسمت او و اجدادش بفرماید. بین آنچه آقای قوچانی و خانم شیبانی از محتوای كتیبه نقل كرده اند، اندك اختلافی دیده می شود.
