آسیاب والی مربوط به دوره قاجار است و در تهران، خیابان مازندران ـ خیابان والی واقع شده و این اثر در تاریخ ۳ بهمن ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۰۲۹ بهعنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.نخستین سند ملكی باقیمانده از آسیاب والی متعلق به محمد خان و علی خان والی از فرزندان قاسم خان است كه در حال حاضر تولیت آسیاب والی تحت نظر موقوفه در اختیار نوادگان این دو قرار دارد.آسیاب آبی والی در سالهای اخیر اگر آبی هم به خود دیده، باشد،آبی است كه در روزهای بارندگی سال بر سرش فرو میریزد و روز به روز خرابترش میكند. تقریبا۳۰ سال است كه آسیاب والی نه آبی دیده است نه چرخش آسیابی. سالهاست ساختمانها در اطرافش قد میكشند و آسیاب در تلی از خاك پنهان میشود. به درونش قدم بگذاری حكایتها برای گفتن دارد.
در دل همین تهران بزرگ، سی سال پیش، آسیابی بود كه با نیروی آب، گندم آرد می كرد و تنورهای چندین نانوای دور و نزدیك شهر را تامین میكرد. آسیابی كه چون به آب وابسته بود، اطرافش مثل بهشت سر سبز بود، اما این آسیاب آبی هم اینك مخروبهای است كه حتیی برای آسایش ساكنان محله نیز دردسرساز شده است.
زمین آسیاب حدود ۳۰۰ مترمربع مساحت دارد و بنای آن به طور كامل زیر زمین قرار گرفته تا بتواند از آب قنات برای به حركت درآوردن سنگ آسیاب بهره جوید. این بنا از ۲ اطاق چشمه گنبدی و ۳ دهانه طاق آهنگ تشكیل شده و دارای ۸ فضای اتاق مانند است كه توسط یك راهروی زیرزمینی به چهار فضا در جبهه غربی تقسیم میشود. بنایی فاقد تزئینات كه كلیه سطوح آن خارجی آن در دل خاك قرار گرفته و سطو ح داخلی ش نیز آجری ساده با بندكشی گچی است.
آسیابهای آبی اصولا باید در مجاورت رودخانه ساخته شوندو این آسیاب نیز تا قبل از انقلاب در مسیر آب سرداری قرار داشت و به نوعی میتوان گفت كه آب رودخانهای بود كه از خیابان رسالت نظام آباد منشعب میشد و به این منطقه میآمد و باعث كار این اسیاب و رونق كشت و كار و سرسبزی منطقه میشد.
در حال حاضر با اینكه اثری از این آب و رودخانه نیست، اما با احیای این اسیاب میتوان امیدواربود كه آیندگان و جوانان با گذشته تاریخی تهران و حوه كار و زندگی این شهر آشنا شود و با میراث خود انس بگیرند.
در حال حاضر سه متولی این اسیاب آبی، به دلیل عدم توافق و همكاری با هم هیچ كاری را برای جلوگیری از تخریب آن انجام نمیدهند و همین مساله باعث شده است كه اسیاب آبی والی كه میتوانست، پای گردشگران را به این محل باز كند، در حال حاضر محل تجمع افراد ولگرد و معتاد شده است.
آدرس : تهران – خیابان مازندران ـ خیابان گرامی – انتهای خیابان شهید انتظاری – كوی امامی
