كلیسای نیكلای مقدس واقع در خیابان شهید مفتح تهران از سال ۱۳۲۰تاكنون، پس از مهاجرت روس ها به ایران، مامن و معبد اصلی مسیحیان ارتودكس شرقی است. این كلیسا (كلیسای جامع سنت نیكلاس)، كلیسای مهاجران روس، معبد اصلی مسیحیان ارتودكس شرقی در ایران در خیابان شهید مفتح (روزولت سابق) روبه روی ساختمان لانه جاسوسی فعلی (سفارت سابق ایالات متحده آمریكا)، كوچه عطارد واقع شده است.روس ها دو مهاجرت عمده به ایران داشتند كه اولین مهاجرت آنان سال ۱۹۰۷ به دلیل كلنی سازی اراضی ایران توسط روس ها آغاز شد و مهاجرت دوم آنان سال های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۳ در پی جنگ جهانی دوم بود، پس از تغییر حكومت تزارها، بازماندگان آنان و تعدادی از نیروهای ارتش سفید كه به نفع تزارها می جنگیدند به ایران مهاجرت می كنند و حضور نسلی دیگر از روس ها در ایران آغاز می شود.
مهاجران روس كه سال ۱۳۲۰ (۱۹۴۵ میلادی) به علت ترس از استالین به ایران پناه آورده بودند، كلیسای نیكلای مقدس را طبق پروژه نیكلای ماركف، معمار مشهور روس بنا می كنند.منظور از نام نیكلای مقدس كه بر این كلیسا نهاده شده، ˈنیكلای دومˈ آخرین تزار روسیه است كه او و خانواده اش به دست بلشویك ها كشته شدند، كلیسای ارتودكس روسیه او را جزو قدیسین خود می داند و به او لقب ˈنیكلای قدیس رنج كشیدهˈ داده است.
سازمان ها و افراد مختلفی از كشور روسیه همچون بازرگانان، دیپلمات ها و كاركنان نیروگاه هسته ای بوشهر از این كلیسا حمایت می كنند.
در مجاورت كلیسای نیكلای مقدس خانه سالمندانی، برای نگهداری از مهاجران روس كه تنها بوده و اقوامی نداشتند، دایر شد، كه این مكان اولین خانه سالمندان در ایران است، در حال حاضر این خانه سالمندان به عنوان یك مركز خیریه با ۲۱ پرسنل از ۲۷ سالمند روسی، مسیحی، مسلمان و دیگر آیین های مذهبی نگهداری می كند.
سرپرست كلیسای نیكلای مقدس كه خود را از تبار ارتش سفید روس می داند، درباره این كلیسا گفت: زمانی كه روس ها به ایران مهاجرت می كنند مكانی را برای عبادت در خیابان وحدت اسلامی(خیابان شاپور سابق)، كوچه جهان اجاره كرده و به مرور زمان مكانی(ساختمان فعلی كلیسای نیكلای مقدس) را در خیابان شهید مفتح برای ساخت كلیسا خریداری می كنند.سال ۱۳۲۰ كلیسای نیكلای مقدس توسط نیكلای ماركوف، معمار مشهور روس كه در گرجستان تحصیل كرده، ساخته می شود.
این معمار هفت مسجد، چندین كلیسا و كنیسه و ساختمان های اداره پست، وزارت جنگ و زندان قصر را در شهر تهران بنا می كند. در زمان حكومت استالین بر روسیه(شوروی سابق) طی سال های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵ تعدادی از روس های كمونیست به ایران مهاجرت می كنند و كلیسای زرگنده در تهران را تخریب كرده و سفارت روسیه(اقامتگاه فعلی تابستانی سفیر روسیه) را بنا می كنند.
بر این اساس مهاجران روس تبار ارتودكس وسایل و تجهیزات كلیسای تخریب شده زرگنده همچون لوسترها و تابلوهای عیسی مسیح را به كلیسای نیكلای مقدس منتقل می كنند. اقوام من جزو نظامیان ارتش سفید، اتحاد نیروهای ضدكمونیستی بودند كه به ایران مهاجرت كردند و پس از آن ارتش سرخ، نیروهای كمونیستی، پدربزرگم را در روسیه تیرباران كردند. این مكان متعلق به قرن ۱۹ میلادی، اولین قبرستان ارتودكس ها در ایران است و برخی از روس های مقیم تهران، سربازان و نظامیان شوروی شركت كننده در جنگ جهانی دوم كه در حال بازگشت به روسیه بر اثر بیماری یا حادثه جان باختند، پزشك اكراینی دربار ایران و اولین فتوگراف ایران در این آرامستان به خاك سپرده شده اند.
جامعه روس در ایران به تدریج كوچك تر شده و در كل كشور تنها ۴۰ تا ۵۰ خانواده روس ساكن هستند. كلیسای نیكلای مقدس پذیرای مهاجران روس در ایران؛ كارمندان سفارتخانه ها، نمایندگان شركت های تجاری و نسل سوم روس تبار است
