در شهر شیراز، در نزدیكی محلی به نام دروازه قصابخانه، قسمتی از بنای نیمه ویران به نام «آبش خاتون» وجود دارد كه روزگاری بنای مجلل و زیبا بوده است. ملكه آبش خاتون آخرین پادشاه اتابكان فارس است. آبش خاتون دختر اتابك سعدبن ابوبكر بن سعد زنگی و تركان خاتون ، ملكه ایران در قرن هفتم قمری بود و تنها فرمانروای زن استان فارس می‌باشد كه از سوی ایلخان مغول، اتابك شیراز بوده است. درباره این بنا، مطالب گوناگون نگاشته‌اند، اما آنچه به حقیقت نزدیك‌تر می‌نماید آن است كه ملكه آبش خاتون همسر منكو تیمورقا آن پسر یازدهم هلاكو ۲۲ سال پادشاهی كرد و زندگی شاهانه خود را در شهرهای شیراز و تبریز گذراند. پس از این كه آبش خاتون در سال ۶۸۵ هجری در محله چرنداب تبریز درگذشت، جسد وی را به همان رسم مغول در شهر تبریز به خاك سپردند
آبش خاتون تنها فرمانروای زن استان فارس بوده كه در سال ۶۶۲ قمری بر این ایالت حكمرانی می كرده كه گفته می شود وجه تشابه شهرت فلكه خاتون به سبب قرار گرفتن مقبره وی در آنجاست.
وی دختر” سعد بن ابی بكربن سعید زنگی” و زن پسرهلاكو خان مغول و آخرین اتابك از خاندان سلغریان است. این زن سال ۶۶۲ قمری فرمانروای فارس بوده و بر اساس مستندات موجود او در زمان حكمرانی خود فعالیتهای زیادی برای پیشرفت شهر انجام داده است.
آبش خاتون در زمان حكومتش خدمات ارزنده ای را به مردم شیراز ارائه داد و از این بعد نزد مردم استان فارس و شهر شیراز بسیار قابل احترام است.
آرامگاه آبش خاتون
وی در زمان حكومتش با استفاده از روابطی كه داشت توانست شیراز را از حمله مغول در امان نگه دارد و آبادانی این شهر توانست بسیاری از هنرمندان را به شیراز جلب كند كه بعدها مكتب شیراز این مهاجرت شكل و رونق گرفت.
اما طی سالهای مختلف آرامگاه آبش كه در جوار میدان خاتون در كوچه پس كوچه های كم عرض منطقه واقع شده بود و چندان مورد استقبال و بازدید گردشگران قرار نداشت و به صورت طبیعی نیز مردم اطلاعات مطلوبی نیز از این دوره تاریخی و حتی آبش خاتون نداشتند.
آزادسازی اطراف آرامگاه و ایجاد پارك و فضای سبز در این محدوده باعث می شود كه نه تنها آبش خاتون از انزوای سالهای گذشته خود بیرون آید بلكه این اثر را به یكی از قطبهای جدید گردشگری شیراز تبدیل كند.
آبش خاتون به لحاظ دوره تاریخی یك دوره بسیار درخشان و تنها یادگار دوره درخشان هنر شیراز است، دوره ای كه موجب پیدایش مكتب شیراز می شود. دلیل این امر نیز چنین است كه آبش توانست جلوی حمله مغولها را بگیرد و فارس به خاطر ابتكار عمل آبش خاتون در امان می ماند و در شرایطی كه شهرهای بزرگ ایران به ویرانه تبدیل شده بودند هنرمندان به شیراز كه همچنان آباد بود مهاجرت كردند و این امر سبب احیای هنرها به خصوص نگارگری در شیراز شد.
به لحاظ شخصیتی این زن، تنها دوره است كه حكومت در اختیار پادشاهی یك زن است و در نوع خود استقلال نیز دارد. متاسفانه مقبره آبش خاتون طی این سالها مغفول مانده و ایجاد این پل در میدان خاتون باعث می شود كه به این بنا نیز پرداخته شود.
آرامگاه اَبش خاتون در جنوب شرقی شهرستان شیراز، نزدیك میدان دفاع مقدس و جنب آتش نشانی قرار دارد. اَبش خاتون دختر سعد بن ابی‌بكر بن‌سعد زنگی و تركان‌خاتون و آخرین اتابك از خاندان سلغریان و تنها فرمانروای زن استان فارس می‌باشد كه در سالهای ۶۶۲- ۶۷۲ ق/۱۲۷۳-۱۲۶۳م و ۶۸۳-۶۸۲ ق، جمعاً به مدت ۱۱ سال از سوی ایلخانان مغول، اتابك شیراز بوده است.آرامگاه اَبش خاتون كه به نام رباط اَبش نیز شهرت دارد، بنایی سه طبقه است كه گنبدی روی آن وجود داشت اما بعدها این گنبد و قسمتی از طبقه سوم مقبره فرو ریخت.
اطراف مقبره با كاشی‌های معرق نفیسی تزیین شده بود كه هم اینك بخش زیادی از آن كاشی‌ها از بین رفته و فقط كاشی‌های یك جبهه آن كه در پشت آن آتش نشانی بود، باقی مانده است.بنای فعلی مقبره ساختمان آجری قدیمی مربع شكلی است كه هر ضلع آن ۱۶.۷۵ متر و ارتفاعی در حدود ۱۰ متر دارد.قسمت‌هایی از كاشی‌كاری از راه داخل بنا در موزه پارس نگهداری می‌شود. در بالای بنا كتیبه‌هایی مشتمل بر آیات قرآنی به خط ثلث و روی كاشی نصب شده است. آرامگاه اَبش خاتون در حیاط بنا و در اتاقی با میله‌های سبز رنگ قرار گرفته است.
اَبش خاتون در زمان حكومتش خدمات ارزنده ای را به مردم شیراز ارائه داد و از این بعد نزد مردم استان فارس و شهر شیراز بسیار قابل احترام است.وی در زمان حكومتش با استفاده از روابطی كه داشت توانست شیراز را از حمله مغول در امان نگه دارد و آبادانی این شهر توانست بسیاری از هنرمندان را به شیراز جلب كند كه بعدها مكتب شیراز این مهاجرت شكل و رونق گرفت.مقبره اَبش خاتون در دی سال ۱۳۱۰ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
فارس، شیراز، بلوار سیبویه، نرسیده به میدان دفاع مقدس
