اردبیل برای خیلی از گردشگران ایرانی با طبیعت منحصر به فرد و آب و هوای لطیفش شناخته می شود اما شاید كمتر كسی بداند كه یكی از جالب ترین نقاط تاریخی كشور در منطقه برای این استان قرار گرفته و در واقع وسیع ترین منطقه تاریخی استان اردبیل و با اهمیت ترین سایت تاریخی مربوط به پیش از تاریخ در شمال غرب ایران به شمار می رود.
منطقه باستانی معروف به شهر یری در شمال غربی روستای پیرازمیان در ۳۱ كیلومتری شرق مشگین شهر قرار دارد. جایی در كنار رود قره سو كه وسعت آن به ۴۰۰ هكتار می رسد و از سه قسمت دژ نظامی، معبد و قوشا تپه تشكیل می شود. قدمت قلعه و معبد به ۱۴۵۰ پیش از میلاد و قوشا تپه به ۷ هزاره پیش از میلاد می رسد.
چارلز برنی تاریخ اكثریت گورهای این محل را هزاره دوم و اول قبل از میلاد می دانست و حتی پیش بینی می كرد كه این تاریخ به هزار سال قبل تر، یعنی هزاره سوم قبل از میلاد هم برسد. با این حال آثاری از سكونت عصر برنز شناسایی نكرده بر این نظریه اصراری نورزید تا این كه در كاوش هایی كه توسط هیئت دكتر نوبری در آذر ۱۳۸۲ انجام شد، اشیای با ارزشی از داخل گورها به دست آمد كه در حال حاضر در موزه باستان‌شناسی خلخال نگهداری می‌شوند.
عده ای از باستانشناسان قدمت این محوطه را تا ۹ هزار سال هم تخمین می زنند و معتقدند كه سنگ تراشه های از اشكال انسان مربوط به ۷ هزار سال قبل از میلاد مسیح در این منطقه موجود است.
محوطه باستانی شهر پیرازمیان در كنار رودخانه قره سو قرار دارد. جایی كه بر روی سنگ های اطراف آن نقش و نگارهای متعددی با طرح و ابعاد مختلف با ضربه زدن های منظم و دقیق با سنگ های سخت، استخوان حیوانات و فلزات سخت حك شده است. نقش هایی از بزكوهی، انسان درحالت های مختلف و چندین نقش نامشخص دیگر قابل مشاهده اند، تعداد آنها محدود است .
اما در نزدیكی های همین محوطه، سنگ قبرهایی با نقش هایی یك نواخت از چهره انسان هایی كه دهان ندارند دیده می شوند كه ابعاد آنها از ۲مترتا ۴۰ سانتیمتر متغیر است و تعداد تقریبی آنها به بیش از صد مورد می رسد. این محوطه در منتهی الیه دشت مشگین شهر و به فاصله ۶۵ كیلو متری شمالغربی مركز استان و در ۳۵ كیلو متری شرق شهرستان مشكین شهر و در ۲ كیلو متری شمال روستای پیر ازمیان و از توابع بخش مشكین شرقی واقع شده و در آن می توانید یك قلعه وسیع با دیوار دفاعی سنگی از نوع خشكه چین را در كنار محلی برای برگزاری آیین های مذهبی و گورهای باستانی متعدد ببینید. تا به حال حدود ۴۵۰ گور در این محل شناسایی شده است كه ابعاد كوچكترین آنها ۳٫۲ متر و بزرگترین آنها ۸٫۲ متر است. علاوه بر این، یك غار باستانی و تپه های متعلق به دوره های مختلف از دیگر دیدنی های این منطقه است كه باستان شناسان زمان زیادی را برای تحقیق در آنها صرف كرده اند.
با تمام این ها، این روزها اگر گذارتان به منطقه تاریخی شهر پیرازمیان بیفتد می بینید كه وزش باد شدید و طوفان بخشی از محوطه باستانی شهر پیرازمیان را در مشگین شهر تخریب كرده است. طوفان بخش حفاظت شده معبد را بطور كامل تخریب و سایبان محوطه را از جا كنده و به اطراف پرتاب كرده است.
این در حالی است كه مدیر كل میراث فرهنگی اردبیل در سال ۸۴ضمن بازدید از منطقه اعلام كرد كه در سال ۸۵حریم شهر یری تعیین خواهد شد و این منطقه باستانی به ثبت ملی و جهانی خواهد رسید. ولی در مرداد سال ۸۵تحقیقات باستان شناسی منطقه تعطیل شد. او در مرداد سال ۸۶اعلام كرد كه كار طراحی سازه محافظ انجام خواهد شد اما تا به حال هیچ اقدامی در جهت حفاظت از سنگ افراشت ها انجام نشده است.
به جز طوفان روزهای گذشته، سرمای شدید زمستان عامل تهدید دیگری برای سنگ های منقش این منطقه است كه می تواند آثار تاریخی این تپه را از بین ببرد.
