ارگ كریمخانی شیراز كه با نام زندان كریم‌خان نیز شناخته می‌شود، در سال ۱۱۰۸ هجری قمری و به دستور كریم‌خان زند، موسس سلسله‌ی زندیان در شیراز ساخته شد. این بنا كه از برجسته‌ترین آثار معماری دوران زندیان به شمار می‌رود، هرساله گردشگران بسیاری را به خود جذب می‌كند. در سال ۱۳۵۰ این ارگ به سازمان میراث فرهنگی واگذار و از چند سال قبل نیز مرمت آن آغاز شد و قرار بر این است كه پس از اتمام مرمت به عنوان موزه‌ی بزرگ فارس مورداستفاده قرار گیرد.موقعیت جغرافیاییارگ كریمخانی شیراز در مركز شهر شیراز و به طور دقیق‌تر در خیابان كریم‌خان زند و نبش میدان شهدا (شهرداری) قرار دارد.تاریخچهساخت این بنا به سال ۱۱۰۸ هجری قمری و زمان حكومت زندیان در شیراز برمی‌گردد. زمانی كه كریم‌خان از بهترین معماران و هنرمندان آن زمان برای ساخت آن دعوت كرد و بهترین مصالح را نیز فراهم آورد تا آنها در مدت زمان كوتاهی این بنای زیبا را بسازند. در دوره‌های مختلف این ارگ كاربردهای متفاوتی داشته است. در زمان زندیان محل زندگی پادشاه بوده، در دوره‌ی قاجاریه از آن به عنوان محل زندگی فرمانروایان محلی استفاده می‌شد و در زمان سلطنت پهلوی نیز آن را به زندان تبدیل كرده بودند.معماری بنااین بنای ۴۰۰۰ متری در مركز یك محوطه با مساحت ۱۲۸۰۰ مترمربع قرار گرفته است. ارگ در خارج دارای ۴ دیوار بسیار بلند ۱۲ متری است كه با ۴ برج آجری دایره‌ای شكل با ارتفاع ۱۴ متر و با زاویه‌ی ۹۰ درجه به هم متصل شده‌اند. عمده‌ی مصالح به كار رفته در این بنا از سنگ و گچ است. تمامی دیوارهای ۱۲ متری اطراف، دارای ضخامت ۳ متری در پایین و ۲.۸ متری در قسمت‌های بالایی هستند. طراحی این بنا در واقع هم مسكونی و هم نظامی است. دیوارهای محكم و بسیار مرتفع بیرونی با جان‌پناه‌هایی در قسمت‌های بالایی دیوار كه برای استقرار سربازان و تیراندازی در هنگام جنگ از آن استفاده می‌شد و همچنین خندقی كه سابقا در بیرون از آن كنده شده بود نیز گواه این امر است.شكل كلی این بنا یك ذوزنقه‌ی ناقص است كه گفته می‌شود علت این امر این بوده كه در هنگام ساخت آن به این نتیجه رسیده‌اند كه خاك شمال غربی برای ایجاد برجی با این عظمت نامناسب است و امكان نشست كردن دارد، پس كمی بنا را به سمت غرب كشیدند. برج‌های اطراف ارگ دارای سه طبقه‌ی مجزا هستند كه پله‌های مدور برای رفت و آمد در آنها تعبیه شده‌اند. در طبقات نیز دو اتاق وجود دارد كه یكی جهت استراحت سربازان و دیگری برای نگهداری اسلحه بوده است. قسمت‌های مسكونی ارگ در ضلع‌های شمالی، غربی و جنوبی واقع شده است كه هر كدام دارای یك ایوان با دو ستون سنگی (البته در زمان قاجاریه ستون‌های سنگی ایوان‌های غربی و جنوبی با ستون‌های جنوبی جایگزین شدند) و شش اتاق مسكونی در دو سمت هستند كه با مقرنس و تزییناتی مشابه تزیین شده‌اند. در جلوی هر ایوان نیز حوض چهارگوشی قرار دارد كه آب موجود در آن از قنات ركن‌آباد كه به ركنی معروف بوده است، تامین می‌شد، اما با از بین رفتن قنات، سیستم آبرسانی نیز از بین رفته است. این آب از لحاظ املاح معدنی در شیراز بهترین نمونه به شمار می‌رفته‌است . نكته‌ی جالب‌توجه این است كه تمامی اتاق‌ها از درون ساختمان به هم متصل هستند. بعلاوه ارگ دارای شاهنشین‌هایی در ضلع‌های مختلف و با كاربردهای متفاوت است، یكی شاه‌نشین شمالی كه مناسب زمستان است و دیگری شاه‌نشین اصلی كه در ضلع غربی واقع شده است و یك حوض بزرگ روبه روی آن قرار دارد و كاربردی تابستانه دارد و شاه‌نشین غربی برای تمام فصول است. اما در مورد ضلع شرقی باید گفت كه در ورودی آن (در ورودی ارگ نیز هست) با یك تابلوی بزرگ كاشیكاری از صحنه‌ی رزم رستم و دیو سفید مزین شده است ( كه این كاشیكاری در زمان قاجاریه به این بنا اضافه شده است) و البته حمام خصوصی پادشاه و برخی امكانات رفاهی نیز در این ضلع قرار دارند. حمام ارگ دارای سه بخش سربیه (رختكن)، گرم‌خانه و خزینه است. ورودی حمام ارگ، سربینه است كه سكوهایی برای نشستن و درآوردن لباس دارد. در وسط آن نیز یك حوض هشت‌ضلعی وجود دارد، در گوشه‌ای از رختكن نیز فضایی تعبیه شده است كه برای درست كردن چای و كشیدن قلیان در نظرگرفته بودند. سربینه (رختكن) توسط راهرویی به گرم‌خانه متصل می‌شود. در گرم‌خانه نیز قسمت خزینه دارای یك دیگ مسی بزرگ است كه با آتش زیر آن گرم می شده و دو حوض آب ولرم نیز وجود دارد. درپایان باید بگوئیم كه بخش‌هایی ازنقاشی‌ها وكاشیكاری‌های این اثر طی سالیان از بین رفته‌است و بخش‌هایی كه در خطر آسب‌دیدگی بوده‌اند نیز مرمت شده‌اند. این بنا در سال ۱۳۵۱با شماره ۹۱۸ به ثبت ملی رسیده است و امیدواریم به زودی به ثبت جهانی نیز برسد.آدرس: میدان شهدا (شهرداری سابق)شماره تماس: ۲۳۰۱۹۸۵ساعات بازدید: در شش ماه اول سال از ساعت ۷:۳۰صبح تا ۲۱ و در شش ماه دوم از ساعت ۸صبح الی ۲۰.