در ادامه مبحث آشنایی با طرح های فرش ایرانی به طرحهای ماهی درهم ( هراتی ) ,طرح ایلی , طرح افشان و تركمنی می پردازیم .
ماهی درهم (هراتی)
طرح “ماهی درهم” از قدیمی ترین و رایج ترین طرح های فرش ایران و در ردیف طرح های بومی و ایلی است. بافت آن مانند سایر طرح های هندسی ذهنی است و از روی نقشه به وجود نیامده است، اغلب به صورت واگیره است و بافنده همان واگیره را در طول و عرض فرش تكرار می كند. در این طرح با واگیره یك حوض به صورت لوزی یا چهار برگ و ماهی در اطراف آن مشاهده می شود. خوش بختانه زیبایی آن، طراحان فرش را برآن داشته است كه آن را به صورت یك طرح منظم و مدرن، با حفظ ویژگی های قدیمی آن پیاده كنند. این طرح ابتدا در بیرجند (یكی از شهرهای استان خراسان) بافته می شد و به تدریج به سایر مناطق فرش بافی ایران راه یافت. امروزه از شرق تا غرب و همچنین در نواحی مركزی ایران، یعنی از استان خراسان تا آذربایجان و همدان و اراك رواج پیدا كرده است. طرح ماهی در هم در نقاط گوناگون ایران به نام های متفاوتی مشهور است. مهمترین انواع آن عبارت اند از: ماهی هراتی، ماهی فراهان، ماهی زنبوری، ماهی كردستان، ریزه ماهی یا خرده ماهی و ماهی درهم بندی.
ایلی
این طرح های از قدیمی ترین و اصیل ترین طرح های فرش بافی ایران و مخلوق ذهن قالی بافان بومی است. طبیعت و محیط زندگی بومی به ساده ترین وجه در طرح این فرش های منعكس است. در طرح های ایلی، از نقشه های منظم و مدونی پیروی نمی شود و قرینه بودن نگاره ها معنی ندارد، اما این طرح ها زیبایی دل پسندی دارند. طراحان فرش، طرح ایلی را از منطقه ای به منطقه دیگر منتقل كرده اند، چنان كه از غربی ترین نقطه ایران به شرقی ترین منطقه راه یافته است. گروه های فرعی این طرح ها هر كدام به منطقه ای منسوب است كه طرح ابتدا در آن جا رواج پیدا كرده است، یا به نام شخصی است كه دارای نفوذ محلی بوده یا سفارش بافت آن را داده است. نام های معروف و قدیمی این گروه عبارت اند از: هیبت نو(مربوط به فارس و آباده)، افشاری، فانوسی، اردبیل، خمسه، ساده، هریس، مهربان، گوراوان، زنان، مشكین، بختیاری، كردی، قلمه، گبه ( خودرنگ)، مسیقان، سالارخانی، یعقوب خانی،علی میرزایی، جان بیگی، جانمازی، جوین، موسی آبادی، بلوچستان ویس، قربه، سند ودسته گل.
افشان
همان گونه كه از نام نقش های این گروه پیداست، تمامی گل و برگ ها و بندهای موجود در طرح و متن فرش پراكنده و افشان شده اند. طرح های افشان اصولاً به گونه ای طراحی می شوند كه هیچ یك از گل و برگ ها قرینه نداشته باشند و اصل قرینه نگاری در آن ها وجود ندارد. انواع متفاوت طرح های افشان عبارت اند از: افشان دسته گل، افشان جوانه دار، افشان ختایی، افشان اسلیمی، افشان بندی، افشان شكسته، افشان شاه عباسی، افشان شاخه پیچ و افشان ترنج دار.
تركی (تركمنی)
طرح فرش های تركمن از لحاظ شكل هندسی و شكستگی خطوط در ردیف طرح های ایلی و خاص مردم كوچ نشین است كه به طور ذهنی و بدون نقشه بافته می شود. معروف ترین طرح های تركمن در ایران عبارتند از: غزال گز، تركمنی چهارقاب و تركمنی نوریتی(آشنبرنر، ۱۳۸۴).
