تبریز با جمعیتی بالغ بر ۱,۴۹۴,۹۹۸(طبق آمار سال ۱۳۹۰) دومین شهر صنعتی كشور و سومین شهر پرجمعیت ایران است. ارتفاع آن از سطح دریا ۱۳۴۰ متر است و با وسعتی حدود ۱۱۸۰۰ كیلومتر مربع در قلمرو میانی خطه آذربایجان و در قسمت شمال شرقی دریاچه ارومیه و ۶۱۹ كیلومتری غرب تهران قرار گرفته است. مردم تبریز همانند اكثر مردم آذربایجان شرقی دارای مذهب شیعه بوده و به زبان تركی آذری صحبت میكنند. ولی در این شهر اهل تسنن و اقلیت های مذهبی نیز در بعضی محلات وجود دارند. تبریز در قدیم، به “شهرباغ” معروف بوده و در برخی اسناد برای تبریز نام های “تاورز”، “تورژ”، “تورش” و “دورژ” هم ذكر شده است.
تاریخ تبریز پیش از ظهور اسلام؛ مملو از ظن وگمان ها و حتی تعارض است.اما بعد از ظهور اسلام این شهر توسعه بسیاری یافته و در گستره وسیع حكومت اسلامی به “قبه السلام” مشهور می شود. سپس در شاهراه ابریشم، شرق را با غرب پیوند داده و رونق اقتصادیش به بنیان بازارها و كاروانسرا هایی می انجامد كه عظیم ترین مكان مسقف پهنه گیتی می گردد.
بنیاد شهر تبریز و وجه تسمیه نامش افسانه ای را می ماند. درباره بنا و وجه تسمیه شهر تبریز “حمدالله مستوفی” و “یاقوت حموی” می نویسند: بنای تبریز از زبیده زن هارون الرشید است. وی كه به بیماری تب نوبه مبتلا بوده؛ روزی چند در آن حوالی اقامت كرده، در اثر هوای لطیف و دل انگیز آنجا بیماریش زایل می شود. به همین دلیل فرمود تا شهری در آن محل بنا كنند و نام آن را “تب ریز” بگذارند.
همانطور كه در ابتدا اشاره شد؛ پیشینه تبریز همواره در هاله ای از ابهام مستتر بوده. حتی در اوایل ظهور اسلام نیز در حمله اعراب به آذربایجان، نامی از تبریز دیده نمی شود. تنها اشاره دقیق و مستند مربوط به زمان سلسله روادیان است كه در دوره خلافت متوكل عباسی، تبریز رو به آبادی نهاد و دور شهر را بارو كشیدند. از آن زمان به بعد تبریز با سپری ساختن وقایع تلخ و شیرین مشهور شد. اوصافی كه در طول تاریخ از تبریز شده است به اجمال چنین است:
در قرن چهارم هجری، “یاقوت حموی”، تبریز را مشهورترین شهر آذربایجان می خواند. “ابو حوقل” در ۳۶۷ و “ابن مسكوبه” در ۴۲۱ و “ناصر خسرو” در ۴۳۸؛ تبریز را بزرگترین و آبادترین شهر آذربایجان می خوانند. در سال ۶۱۸ لشگر مغول به پشت دروازه های تبریز می رسند، اما تدابیر شایان تقدیر بزرگان شهر، تبریز را از حمله لشگر وحشی مغول مصون نگه می دارد و مردم تبریز با بذل مال، شهر را از كشتار و ویرانی رها می سازند.
در زمان غازان خان مغول، تبریز شكوه ویژه ای می یابد. “خواجه رشیدالدین فضل الله” وزیر اندیشمند ایلخانیان “ربع رشیدی” را بنیاد می نهد كه در زمان خود عظیم ترین مركز علمی–فرهنگی به شمار می رود. این شهر در طول تاریخ دوره های طلایی متعددی را سپری ساخته است. دوران پایتختی، دوران ولیعهدنشینی، دوران شكوفایی تجاری، اقتصادی،علمی، هنری و…
زمانی تبریز، در عرصه هنر تحول شگرفی را موجب می گردد كه امروز آثار كم نظیر آن دوره، زینت بخش موزه های جهان است. مردان و زنان نامداری از این شهر برخاسته اند. كعبه ملای روم، میعادگاه عرفا، شعرا، اندیشمندان و بزرگان بوده؛ به همین دلیل تبریز یگانه شهری است كه صاحب مقبره الشعرا است. مقبره ای كه خاقانی ، همام ، قطران و دیگر بزرگان متقدم و سرانجام شهریار شیرین سخن، در آن مكان آرمیده اند.
تبریز به عنوان شهر اولین‌ها،شهر بدون گدا، شهر زیرگذرها و روگذرها، امن‌ترین شهر ایران،سالم‌ترین شهر ایران، مهد سرمایه‌گذاری ایران،دومین شهر مسافرپذیر ایران،دومین شهر صنعتی ایران، دومین شهر دانشگاهی ایران،دومین شهر بلندمرتبه‌ساز ایران، دومین شهر در جذب گردشگر سلامت در ایران،قطب خودروسازی ایران، قطب قطعه‌سازی ایران،قطب تولید موتور دیزل خاورمیانه و یكی از مهم‌ترین شهرهای مهاجرپذیر ایران شناخته می‌شود.
