مَشهَد شهری در شمال شرقی ایران و مركز استان خراسان رضوی است. این شهر با ۲,۴۱۰,۸۰۰ میلیون نفر جمعیت، دومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران است. وجود حرم امام رضا، هشتمین امام مذهب شیعه، در این شهر، سالانه بیش از ۱۳ میلیون زائر را به مشهد می‌كشاند.
تاریخچه:
حوضه رودخانه كشف‌رود كه شهر مشهد در آن قرار دارد، به خاطر شرایط مناسب طبیعی، از پیش از اسلام به عنوان یكی از مناطق مورد توجه برای سكونت در خراسان به حساب می‌آمد. این منطقه ابتدا مسكن اقوام غیرآریائی بود. در نزدیكی شهر فعلی مشهد شهری بنام توس وحود داشته‌است. در اسطوره‌های ایرانی بنای اصلی شهر توس را به جمشید و تجدید بنای آن را به توس، پهلوان و سپهسالار ایرانی نسبت می‌دهند. توس در زمان خلافت عثمان به‌طور كامل توسط اعراب فتح شد. در دوره اسلامی این منطقه بخشی از ولایت توس به مركزیت شهر تابران بود كه آبادی‌های سناباد و نوقان كه بخشی از مشهد كنونی هستند را نیز در بر می‌گرفت.
در دوران حكومت هارون عباسی، حمید بن قحطبه طائی والی خراسان بود كه كاخی در باغی واقع در ۱,۵ كیلومتری سناباد داشت. در بهار سال ۱۹۳ هجری قمری، هارون كه برای سركوب شورشی عازم سمرقند بود، در نوقان بیمار شد و بنا به وصیتش او را در آن باغ دفن كردند. چند سال بعد در دوران خلافت مامون، در ۲۰۲ هجری قمری، امام رضا كه پس از یك سال اقامت در مرو عازم بغداد بود، در منزل امیر سناباد مسموم شد و مامون پیكر او را نزدیك قبر هارون به خاك سپرد. از آن پس آن نقطه «مشهد الرضا» به معنی «محل شهادت رضا» و به اختصار مشهد نام گرفت.
پس از حمله مغولان مردم شهر ویران‌شده توس به مشهد مهاجرت كردند و شهر توسعه پیدا كرد. مشهد در زمان حكومت نادرشاه افشار به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد.
جغرافیا:
شهر مشهد مركز استان خراسان رضوی با ۲۰۴ كیلومتر مربع مساحت، در شمال شرق ایران و در طول جغرافیایی ۵۹ درجه و ۱۵ دقیقه تا ۶۰ درجه و ۳۶ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۴۳ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۸ دقیقه و در حوضه آبریز كشف رود، بین رشته كوه‌های بینالود و هزار مسجد واقع است. ارتفاع شهر از سطح دریا ۹۸۵ متر و فاصله آن از تهران ۹۶۶ كیلومتر است.
جمعیت:
شهر مشهد، در سده اخیر از رشد جمعیت بالایی برخوردار بوده‌است. در نخستین سرشماری رسمی ایران كه در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت، این شهر، با ۲۴۱,۹۸۹ نفر جمعیت پس از شهرهای تهران، تبریز و اصفهان، چهارمین شهر پرجمعیت ایران بود. در سرشماری بعدی و در سال ۱۳۴۵، این شهر پس از تهران و اصفهان، جایگاه سوم را در بین شهرهای ایران داشت. در سرشماری سال ۱۳۵۵، مشهد، پس از تهران، دومین شهر پرجمعیت ایران بود و تا آخرین سرشماری در سال ۱۳۸۵، همین جایگاه را داشته‌است.
براساس سرشماری عمومی نفوس و مسكن سال ۱۳۸۵ خورشیدی، جمعیت شهر مشهد در این سال، بالغ بر ۲,۴۱۰,۸۰۰ نفر بوده‌است.
گردشگری:
پیشینه بیشتر آثار تاریخی در این شهر به پس از قرن ۸ هجری می‌رسد. از آن‌جمله می‌توان به مسجد گوهرشاد، میل اخنگان، مسجد هفتاد و دو تن، گنبد خشتی و مصلی طرق اشاره كرد. از شهر تاریخی توس بناهایی مانند گنبد هارونیه برجا مانده‌است. بازه هور نیز از قدیمی‌ترین بناهای موجود در محدوده شهر است كه زمان ساخته‌شدنش را قرن سوم میلادی تخمین می‌زنند. آرامگاه افرادی چون نادرشاه و فردوسی و نیز مدارسی چون عباسقلی خان از دیگر آثار تاریخی موجود در شهر است.
ییلاقات اطراف مشهد، به خصوص شاندیز و طرقبه، زشك، نغندر، جاغرق، كوهسنگی، پارك جنگلی وكیل‌آباد و بوستان ملت و آبشار اخلمد از جمله مكان‌های تفریحی مورد توجه گردشگران هستند.
اقتصاد و صنایع:
صنایع غذایی، نساجی، شیمیایی و كانی غیرفلزی و صنایع قطعه سازی وفولاد كشاورزی از عمده‌ترین صنایع مشهد به شمار می‌آیند. مشهد دومین قطب تولید خودرو در ایران می‌باشد.
مراكز تجاری:
از مراكز بزرگ تجاری این شهر می‌توان به زیست‌خاور، الماس شرق، پروما، تابان، كیان و بازار رضا اشاره كرد.
به دلیل وجود جاذبه‌های فراوان تاریخی-مذهبی و فرهنگی در مشهد، درحال حاضر نیمی از هتل‌ها و هتل‌آپارتمان‌های ایران در شهر مشهد قرار دارند.
نمایشگاه بین‌المللی مشهد امروزه به‌عنوان بزرگترین و فعالترین نمایشگاه بین‌المللی تجاری در ایران بعد از نمایشگاه بین‌المللی تجاری تهران فعالیت می‌كند. مشهد به علت هم‌جواری با كشورهای آسیای میانه و موقعیت صنعتی سالانه میزبان ده‌ها نمایشگاه بین‌المللی است. در حال حاضر مدیریت سایت رسمی نمایشگاه‌های ایران بعهده نمایشگاه مشهد می‌باشد.
فرهنگ:
نشریات:نشریات مهم مشهد عبارت‌اند از روزنامه خراسان و روزنامه قدس كه در سطح كشوری منتشر می‌شوند، و روزنامه شهرآرا كه مخصوص شهر مشهد است.
سینماها:سینماهای فعال شهر به ترتیب تعداد تماشاگر هویزه، آفریقا، سیمرغ، قدس، بهمن، رسالت و سیمرغ می‌باشند.
دانشگاه‌ها و نهادهای علمی:
دانشگاه فردوسی مشهد
دانشگاه علوم پزشكی مشهد
دانشگاه خیام مشهد
دانشگاه خاوران
دانشگاه آزاد اسلامی مشهد
دانشگاه آزاد اسلامی مشهد – دانشكده فنی سما
دانشگاه پیام‌نور مشهد
موسسه آموزش عالی سجاد مشهد
موسسه آموزش عالی بهار
موسسه آموزش عالی توس مشهد
دانشكده فنی شهید منتظری
دانشگاه امام رضا(ع)
مدرسه علمیه آیت‌الله‌العظمی خویی
موسسه آموزش عالی خاوران مشهد
موسسه آموزش عالی اقبال لاهوری
شهرهای خواهرخوانده:
سانتیاگو دكومپوستلا، اسپانیا
كوالالامپور، مالزی
لاهور، پاكستان
كراكوف، لهستان(درحال انجام)
مشاهیر:
ملك الشعراء بهار
مهدی اخوان ثالث
عماد خراسانی
محمدرضا شجریان
حشمت مهاجرانی
داریوش ارجمند
غلامحسین یوسفی
محمد علی انصاری
شیخ محمود حلبی
حسین ملك
رضاكیانیان
ابراهیم نبوی
علی شریعتی
