این تهران بزرگ هم برای خودش حكایاتی دارد كه بسیار جالب است. آنگونه كه پیداست مردم این ابرشهر كنونی، علاقه زیادی به زندگی زیرزمینی داشته اند و اكثر خانه ها چندین متر در زیرزمین واقع بوده. شاید برای جبران گذشته باشد كه تهرانی های امروزدوست دارند در بالاترین نقطه شهر زندگی كنند و شاید روح اسلافشان این دستور پنهان را به آنها می دهد. البته این زیرزمین نشینی دلایل متعددی داشته كه بدون هیچ شكی باید گفت كه نشان از هوش مردمان ساكن آن زمان تهران دارد. یاقوت حموی در كتاب معجم البلدان هم به گونه ای به این مساله اشاره می كند و ترس تهرانی ها از دشمنان را دلیل زیرزمین نشینی می داند. ظاهراً پنهان شدن تهرانی ها از چشم دشمنان، خودش یك فن جنگی محسوب می شد، چون محل اختفای آنها به هیچ وجه توسط دشمنان قابل شناسائی نبوده و تمامی دشمنان با صرف چندین روز یا چندین هفته از عمر خود، بدون گرفتن هیچ نتیجه ای از همان راه آمده دفع شر می كرده اند. آنگونه كه پیداست تهرانی ها در دادن خسارت و غنیمت به دشمن، هرگز نم پس نمی داده اند و با استفاده از تكنیك اختفا، معاندان را دست به سر می كرده اند. آنگونه كه پیداست شیوه خانه سازی مخفی فقط و فقط مخصوص تهرانی ها بوده و اكثر قریه های اطراف از این موهبت بی نصیب بوده اند. یكی دیگر از نكات جالب توجه در این باره این است كه تهرانی های آن زمان هرگز اهل درگیری و خونریزی نبوده اند و تمامی هنرشان در مقابل دشمن، پنهان كردن خود در لایه های زیرزمینی بوده كه البته با كمبود امكانات و افراد آن زمان ستودنی است.
به روایتی قصران و مهران دو برادر بودند. ” ران ” به معنی دامنه است، و مهران دامنه بالایی و قصران دامنه پایینی رشته كوه البرز بود.
نخستین وجه تسمیه تهران را از عبارت ” یاقوت حموی ” در معجم البدان می توان اخذ كرد : ” از مردی اهل ری كه محل وثوق و اعتماد شنیدم كه طهران دیهی است بزرگ و بنای این دیه تمامی در زیر زمین واقع است و احدی را یارای آن نیست كه بدان دیه راه یابد مگر آن كه اهالی آنجا اجازت ورود بدهند ” .
در این عبارت اشاره به زیرزمینی بودن تهران شده است. این مساله عده ای را برانگیخت كه تهران را به دو كلمه” ته ” به معنای زیر و ” ران ” تجزیه نمایند و تهران را ” مكان زیرزمینی ” معنا كنند.
اعتماد السلطنه در مرات البلدان درباره وجه تسمیه تهران چنین آورده است: ” چون اهل آنجا ( تهران ) در وقتی كه دشمن برای آنها به هم می رسید در زیر زمین پنهان می شدند، از این جهت به این اسم موسوم شده است كه به ” ته ران” یعنی زیر زمین می رفته اند” .
كسروی درباره نام تهران و شمیران، طی پژوهش هایی به این نتیجه رسیده كه تهران ( و تارم، كهران، گهران، گهرام، جهرم ) به معنای منطقه گرمسیر و شمیران ( شمیرام، شمیرم، شمیلان، سمیران و سمیرم) به معنای منطقه ای سردسیر است.
دكتر حسین كریمان، نویسنده‌ی كتاب قصران می‌نویسد:
«نام تهران به‌صورت نسبت تهرانی، نخستین بار در احوال حافظ ابوعبدالله محمد بن حامد تهرانی رازی از عالمان به‌نام نیمه‌ی نخستین سده‌ی (۳ ه.ق) پهنه‌ی قصران و متوفی به سال (۲۶۱ یا ۲۷۱ ه.ق.) … درج آمده».
یاقوت حموی در معجم‌البدان، تهران را توصیف كرده، می‌نویسد:
«طهران به كسر طاء و سكون‌ها و را و نون در آخر، واژه‌ای است عجمی و ایشان تهران تلفظ كنند چون در زبان ایشان طاء وجود ندارد. این آبادی از دیه‌های ری است و بناهای آن در زیر زمین بنیان یافته است، و هیچ‌كس جزء به اراده‌ی مردم به‌آن‌جا راه نمی‌یابد و در بیشتر اوقات ایشان نسبت به سلطان وقت راه خلاف و سرپیچی می‌پیمایند.
تهران در گذشته‌های دور بر خلاف تهران كنونی فرشی بود سبزفام از باغ ها و بستان های نفوذ ناپذیر كه مأوای ساكنان غریبش در میان آنها قرار داشت بنابراین تهران بی‌گذشته نیست. آثاری كه در قلب تهران قدیم بر وجود ساكنان نخستین آن در اعصار ما قبل تاریخ شهادت دهند، به فرض وجود، بر اثر توسعه شهر از میان رفته است. متأسفانه وقتی تصادفی نشانه‌هایی از وجود این آثار پیدا شد به دلیل عدم آگاهی نسبت به اهمیت آنها و نگرانی از كند شدن روند شهرسازی از میان رفت. با وجود این می توان گفت كه زمین‌های واقع در بین كوه توچال در شمال تهران و چشمه علی در ری باستان در اعصار ماقبل تاریخ مسكونی بوده است. این سخن به دلایل باستان شناختی و شواهد توپوگرافیكی و اقلیمی متكی است. كشفیات انجام شده در چشمه علی، دروس و به ویژه قیطریه، واقع در شمال تهران قدیم، از وجود گروه‌هایی در این منطقه حكایت می‌كنند. اولین گروه‌هایی كه در قیطریه زندگی می‌كردند. شبیه كسانی بودند كه حدود هشت هزار سال پیش در چشمه علی به سر می‌بردند. بعد از آنها، اقوام دیگری آمدند و همین منطقه و منطقه مجاور را در دروس اشغال كردند. این گروه آریایی بودند و از پایان هزارة دوم قبل از میلاد مسیح به این منطقه كوچ كردند. بنابراین نخستین گروه، حدود هشت هزار سال پیش، بر تپه‌ای واقع در كنار چشمه‌ای دایمی زندگی می كردند كه در دوران اسلام ،به نام اولین امام شیعه، چشمه علی نام گرفت . تقریباً در همین دوران گروه دیگری در طول همین رشته زمین‌های قابل كشت كه در پای البرز بین كویر و كوه واقع شده، اسكان یافتند. البته، استقرار در شهرری به مراتب بیش از دیگر مكان‌ها و به گونه‌ای پایدار توسعه یافت. زیرا این شهر از موقعیت استراتژیكی خاصی برخوردار است. نحوه قرار گرفتن كوه‌ها و كویر، وجود آب و نیز پهنه گسترده‌ای از زمین‌های حاصلخیز موجب پیدایش شهر شدند و سرنوشت آن و سرنوشت فرزند آن؛ یعنی تهران آبی را رقم زدند. با وجود این هنوز نمی‌دانیم كه هستة این شهر چه وقت به وجود آمد و از چه دروانی تهران نام گرفت. در هیچ یك از منابع ،دوره قبل از اسلام، ذكری از تهران نشده است. چنین می‌نماید كه این نام برای نخستین بار در نسبت محمدبن خماد ابوعبداله حافظ تهرانی رازی كه محدث بوده پدیدار شده است. خطیب بغدادی متوفی به سال ۴۶۳ ه.ق، به این شخص به عنوان نخستین تهرانی مشهور استناد كرده است. تأثیر این نسبت در قرن سوم قمری، می رساند كه هسته اولیه شهر حاضر و نام آن دست كم از آغاز دوران اسلامی وجود داشته است. بنابراین، این امكان وجود دارد كه هسته اصلی شهر و همچنین نام آن به دوران های بسیار قبل از اسلام برسد؛ به زمانی كه بر ما معلوم نیست. اگر محمد حافظ تهرانی رازی نخستین تهرانی شناخته شده است. نخستین محصولی كه در گفتگو دربارة پایتخت آتی ایران به آن اشاره شده است آثار یاقوت حموی به سال ۶۱۷ ه.ق، زكریای قزوینی به سال ۶۷۴ ه.ق، كه این آثار مرغوب را آثار تهران دانسته و از آن تعریف كرده‌اند. قوت به استناد یكی از ساكنان ری كه مردی مورد اعتماد بوده تهران را اینگونه توصیف نموده است. تهران قریه‌ای در فاصله یك فرسخی ری و متشكل از دوازده محله می باشد كه خانه‌های آن در زیرزمین و در میان باغ های میوه و سبزی كاری محصور و تو در تو ساخته شده است. “كربوتر” جهانگرد انگلیسی نیز به سال ۱۸۱۸م، می نویسد: « در داخل شهر و به فاصله ۲۰۰ تا ۳۰۰ باردی دروازة قزوین فضای وسیعی وجود دارد كه در سطح آن چاه‌هایی به چشم می‌خورد كه به خانه‌های زیرزمینی منتهی می‌شود.» این خانه‌های مسكونی كه در میان مزارع در زمین‌های آبیاری شده حفر می‌شدند. بدون تردید مرطوب بودند و این یكی از دلایل ابتلای مردم تهران به انواع تب‌ها بوده است از طریق نوشته‌های كلاوبخو سفیر پادشاه كاستیل و لئون (اسپانیا) در دربار تیمور لنگ می‌دانیم كه در تهران دست كم خانه‌هایی بوده كه بخشی از آن در سطح زمین بوده است و اقامتگاهی وجود داشته كه وقتی شاه از تهران می‌گذشته در آن اقامت می‌كرده است. شهرسازی خاص تهران كه از آرایش باغ‌های محصور و ترتیب خانه‌های زیرزمینی یا دهلیزهای متعدد ناشی می‌شده است، علت اصلی به حصار بودن شهر را در آن زمان به دست می‌دهد. اگر می‌بینیم كه این قرارگاه انسانی قرن‌ها و تا سال ۹۶۱ ه.ق، كه شاه طهماسب نخستین حصار و بازار آن را ساخت. بی‌برج و بارو بوده، به این سبب است كه نیازی به آن نداشته زیرا تسخیر ناپذیر بوده است. امنیت خانه‌های زیرزمینی و نفوذ ناپذیر بودن باغ‌های محصور در دل تهرانی‌ها اطمینانی به وجود می‌آورد كه به آنها امكان می‌داد اغلب بر ضد حكام سر به شورش بردارند. حكام هم كه كاری از دستشان ساخته نبود با آنها مدارا می كردند و به تفاهم می‌رسیدند و چون ضمانت اجرایی وجود نداشت تهرانی‌ها از پرداخت هرگونه مالیاتی عملاً سرباز می‌زدند. ساكنان دوازده محله تهران هم بیشتر با یكدیگر منازعه داشتند. پس تعجبی نداشت كه هر محله شیخ خود را داشت و حتی اگر شیوخ دوازده محله و حاكم در مورد پرداخت مبلغی به عنوان مالیات به توافق می‌رسیدند. بازهم تهرانی‌ها با اموالی كه خودشان قیمت آنها را تعیین می كردند و همیشه بیش از میزان واقعی بود، مالیات خود را می‌پرداختند. تغییر تدریجی شیوه خانه‌سازی و ایجاد خانه‌هایی در روی زمین كه به حمایت و مراقبت قدرت حاكم نیاز داشت باعث شد به هنگام حملة مغول سال ۶۱۷ ه. ق، به شهرری و اضمحلال آن طی دوران ایلخانان و تیموریان كه با سركوب قیام ورامین در قرن ششم قمری بود. جمعیت روز افزونی كه دارای ذوق و سلیقه بومیان غارنشین نبودند را پذیرا شود. در كاوش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد كه تهران در دوره‌های قبل از اسلام ، از مناطق مذهبی و پیرو آیین زرتشت بوده است. آنان مانند اهالی مازندران، دامغان، قم و كاشان پیش از به قدرت رسیدن صفویان به مذهب شیعه گرویدند كه البته قبل از تشیع، مانند اهالی ری بخشی پیرو مذهب شافعی و برخی پیرو مذهب حنفی بوده‌اند. قدیمی‌ترین آثار اسلامی شهر تهران كه به قرن نهم ه.ق، تعلق دارد متعلق به مذهب شیعه است. در هر حال، می‌توان گفت كه در سال ۷۴۰ ه.ق، اهالی تهران تماماً شیعه مذهب شده بودند.
از جمله ارتفاعات كه در شمال آن قله توچال به ارتفاع ۳۹۳۳ متر مشاهده می‌گردد. همچنین، كوه‌هایی چون دماوند شمیرانات و امامزاده داوود در اطراف آن اقلیم این بخش را تحت تأثیر قرار می‌دهند. منابع آب فیزیكی نیز از فاكتورهای مهم در شكل‌گیری اقلیم تهران است. از جمله این منابع می‌توان رودخانه جاجرود و كرج و سدهایی چون امیركبیر، لبنان و لار را نام برد. عامل و فاكتور دیگری كه می‌توان از آن نام برد دشت است. به استنثاء نواحی شمالی استان كه به دلیل واقع شدن در كوهپایه‌های البرز اندكی معتدل و مرطوب است. بقیه نقاط دارای تابستان‌های گرم و خشك و زمستان‌های معتدل و گاهی سرد می‌باشد كه نشانه و خصوصیت مناطق دشتی را نشان می دهد. برای مشخصه‌های كلی آب و هوای تهران، می‌توان به آمار و ارقام زیر رجوع كرد. طی یك دوره ۳۰ ساله، متوسط میزان بارندگی سالانه آن ۲۲۰ میلیمتر و میزان بارندگی سالانه آن بین ۲۰۰ الی ۴۰۰ میلیمتر گزارش گردیده است. به علت وسعت و ارتفاعات تهران، سه ایستگاه سینوپتیك در محله آباد و شمیران و ژئوفیزیك، وظیفه ثبت و درج دمای هوای شهر تهران را به عهده دارند كه از سال ۱۳۳۰ ، ( طی یك دوره ۴۵ ساله ) حداكثر دمای هوای تهران ۴۳+ درجه و حداقل ۱۵- درجه سانتیگراد اعلام شده است. به این ترتیب تهران دارای تابستان گرم به ویژه در مناطق جنوب و مركز شهر و هوای معتدل در شمال شهر می‌باشد. در زمستان نیز مركز شهر تهران معتدل است ولی بخش‌های شمالی شهر سرد است و دما بازها به زیر صفر می‌رسد. تهران در فصول سرد سال تحت تأثیر سیستم‌های پرفشار شمالی (سیبری) قرار گرفته و دارای زمستان سرد و خشك و عموماً آلوده است و در ماه های گرم سال متأثر از سیستم‌های كم فشار حرارتی كویر مركزی واقع شده و دارای تابستانی گرم و خشك است. بیشترین مقدار بارندگی ماهیانه درطی دوره آماری تهران برابر ۹/۳۸ میلیمتر در اسفندماه و كمترین بارندگی به مقدار یك میلیمتر در شهریور ماه اتفاق افتاده است. متوسط سالیانه رطوبت نسبی هوا در تهران ۴۰ درصد و در شمیرانات ۴۶ درصد می‌باشد. جهت وزش باد غالب در تهران غربی (۲۷۰ درجه) و متوسط سرعت وزش باد ۵/۵ متر بر ثانیه است. نسیمی از دره‌های خنك كوهستان شمال در شب (بادكوه) و از بیابان‌های جنوب در روز (باد دشت) به طور آهسته هر شبانه‌روز در شهر تهران می وزد. . یكی دیگر از مشخصه‌های قابل ذكر شهر تهران زلزله خیز بودن آن است. این شهر بر روی خط زلزله قرار دارد و احتمال وقوع زلزله در آن بسیار می‌باشد شهر تهران از نظر زمین لرزه جزء مناطق پرزیان (۸ تا ۱۰ درجه مركالی) بشمار می‌آید.
عمارت ها و كاخ های زیادی در تهران وجود دارد كه بیش ترین آن ها به دوره های صفویه و قاجاریه تعلق دارد، مدرسه های تاریخی و قدیمی كه ، اغلب دارای مسجد نیز هستند، امام زاده ها و كلیساهای مختلف كه هر یك از ارزش های خاصی برخوردارند، عمارت ها و برج های معروف به همراه بازارهای قدیمی بخشی از دیدنی های تاریخی شهرستان تهران است. سر در باغ ملی، باغ فردوس، كاخ شمس العماره، كلیسای آشوریان، مسجد امام-بازار تهران، گورستان ظهیرالدوله و ده ها اثر مشهور دیگر را می توان در این شهر مشاهده نمود.
بنای مشهور شمس العماره كه در دوره قاجاریه و به دستور ناصرالدین شاه ساخته شده، در شهر تهران واقع شده و علاوه بر شهرت خاص خود از جاذبه های منحصر به فرد معماری نیز به شمار می آید.
مدرسه و مسجد سپهسالار از مدارس بزرگ و زیبای قرن سیزدهم هـجری قمری است كه در مركز شهر تهران واقع شده است. كلیسای طاطاووس از قدیمی ترین كلیساهای تهران بوده و به یقین اولین نشانه حضور متشكل ارامنــه در شهر تهــران است. برج میدان آزادی یكی از بناهای معروف تهران است كه نماد سیاسی ایران در جهان بوده و تصویر آن معرف پایتخت جمهوری اسلامی ایران است. عمارت دارالفنون كه از بناهای به یادگار مانده امیركبیر( وزیربا كفایت ناصرالدین شاه قاجار) است و بنای بلند و باشكوه سردرب باغ ملی در مدخل میدان مشق سابق و بازار تهران كه در زمان فتح علی شاه قاجار شكل گرفته از دیگر جاذبه های گردشگری شهر تهران است
موزه‌های ایران باستان، ایران اسلامی، مردم شناسی، فرش، هنرهای معاصر، صنایع دستی، آبگینه، كتابخانه و موزه ملك و حیات وحش و بسیاری از موزه‌های دیگر تهران از جذابیت‌های آن به شمار می‌آیند. از تماشاگه‌های تاریخ، پول، و زمان نیز می‌توان به عنوان دیدنی‌های تهران یاد كرد.
همچنین از نظر مذهبی آرامگاه حضرت عبدالعظیم در شهر ری امامزاده صالح در تجریش، امامزاده داوود در شمال كن و همچنین مقبره روح‌الله خمینی مورد توجه بسیاری از بازدیدكنندگان قرار دارد.
مسیر خیابان پردرخت ولی‌عصر كه از طولانی‌ترین خیابان‌های تهران است به عنوان یكی از معابر دیدنی شهر به‌شمار می‌آید. شهرداری تهران در سال ۱۳۸۶ پیاده‌روهای این خیابان را از پل تجریش تا میدان راه آهن بازسازی كرده تا جایی برای قدم زدن باشد
تهران در پهنه‌ای بین دو وادی كوه و كویر و در دامنه‌های جنوبی البرز گسترده شده‌است. از سمت جنوب به كوه‌های ری و بی‌بی‌شهربانو و دشتهای هموار شهریار و ورامین و از شمال به واسطه كوهستان محصور شده‌است. تهران را می‌توان به سه منطقه طبیعی تقسیم كرد:
-كوهستانهای شمالی تهران؛ كه بلندترین قله این كوهستان – توچال – با ۳۹۳۳ متر بر تمام فضای شهر مشرف است.
-دومین منطقه، دامنه‌های البرز است؛ كه به تپه ماهورها و دره‌های اوین، دركه، نیاوران، حصارك و سوهانك منتهی می‌شود و همواره خیل عظیمی از جمعیت را بسوی خود فرامی‌خواند.
-منطقه سوم دشتی است كه قسمت اعظم شهر تهران بر آن گسترده شده و دارای شیب ملایمی با جهت شمالی- جنوبی است.
تهران، بین كوه‌های البرز و حاشیه شمالی كویر مركزی ایران، در دشتی نسبتاً هموار واقع شده است. پهنه استقرار این دشت نسبتاً هموار از جنوب و جنوب غربی به كوه‌های ری و بی‌بی‌شهربانو و دشتهای شهریار و ورامین منتهی می‌شود و و از شمال به واسطه كوهستان محصور شده‌است ، فضای جغرافیایی شهر تهران در كوه و دشت به وسیله دو رود كرج در غرب و جاجرود در شرق مشخص می‌شود كه در نزدیكی كویر نمك در جنوب شرقی تهران به یكدیگر می‌پیوندند .
فرودگاه‌ها
شهر تهران دارای دو فرودگاه بین‌المللی است:
فرودگاه بین‌المللی مهرآباد كه نخستین فرودگاه بین‌المللی تهران است.
فرودگاه بین‌المللی امام خمینی نیز با وسعتی بالغ بر ۱۵ میلیون مترمربع در ۳۵ كیلومتری جنوب غربی تهران واقع شده‌است و دارای ظرفیت ۷٫۵ میلیون مسافر در سال می‌باشد.
پایانه‌های مسافربری
پایانه مسافربری شرق در خیابان دماوند
پایانه مسافربری غرب در خیابان آزادی
پایانه مسافربری آرژانتین در میدان آرژانتین
پایانه مسافربری جنوب در خیابان بعثت
شبكه راه‌آهن
شبكه خطوط راه آهن محورهای ارتباطی دیگری می‌باشند كه از نظر حجم مسافر و حمل و نقل كالا به كلیه نقاط ایران درصد بالایی را به خود اختصاص داده و همچنین خطوط سراسری تهران- اروپا نیز از مبدا تهران فعالیت گسترده‌ای دارد.
بزرگراه‌ها
در سالهای اخیر با احداث گذرگاه‌ها و بزرگراه‌های كمربندی تازه‌ساز (بویژه بزرگراه‌های نیایش و تهران-پارچین) رشد چشمگیری داشته‌است. یكی دیگر از طرحهای اجرایی جهت سرعت بخشیدن به حمل و نقل درون شهری ایجاد خطوط ویژه اتوبوسرانی برقی است كه در حال حاضر خط چهارراه تهرانپارس-میدان آزادی فعالیت دارد و خط دوم آن در آینده نزدیك مورد بهره برداری قرار خواهد گرفت كه میدان امام حسین را به میدان خراسان متصل خواهد كرد. طرح ترافیك طرح جامع دیگری می‌باشد كه برای كاهش بار ترافیكی در محدوده مركزی شهر تهران از ساعات ۶٫۳۰ تا ۵ بعدازظهر در اجرا می‌شود و حدود ۳۳ كیلومتر مربع را پوشش می‌دهد.
هم اكنون روزانه ۱۵ میلیون سفر و به عبارتی ۱۹ میلیون جابه جایی در شهر تهران صورت می گیرد.
وی افزود: با فعالیت و خدمات رسانی ۶ هزار و ۵۰ دستگاه اتوبوس روزانه تنها ۳ میلیون و ۸۷۰ هزار جابه جایی و یا ۲ میلیون و ۵۸۰ سفر با این وسیله نقلیه عمومی صورت می گیرد و در واقع سهم اتوبوسرانی از حمل و نقل همگانی شهر تهران تنها ۲/۱۷ درصد است.
مدیرعامل شركت مطالعات جامع حمل و نقل و ترافیك شهرداری تهران ادامه داد: هم اكنون ۳۱۰ خط اتوبوس با بیش از ۳ هزار كیلومتر طول برای خدمات رسانی اتوبوس های شهر تهران وجود دارد.
هم اكنون تنها ۷۵ كیلومتر از خطوط اتوبوسرانی شهر تهران خطوط ویژه هستند
بر اساس مطالعات انجام شده در سال ۲۰۰۶ تراكم شبكه اتوبوسرانی (نسبت متر شبكه به كیلومتر مربع مساحت) در ۳۰ كشور اروپایی ۳ هزار و ۲۶۱ بوده است.
وی اضافه كرد: هم اكنون این رقم در شهر تهران ۴ هزار و ۳۸۳ است كه بر این مبنا می توان گفت شهر تهران از نظر شبكه و خطوط مشكل و كمبود زیادی ندارد و از سوی دیگر بر اساس آمار پوشش شبكه اتوبوسرانی یعنی نسبت كیلومتر خطوط به میلیون نفر ساكن در كشورهای اروپایی در سال ۲۰۰۶ به طور متوسط یكهزار و ۱۵۹بوده كه این رقم در تهران ۴۰۰ است.
هم اكنون متوسط جابه جایی مسافر به وسیله اتوبوس های بلیتی كه ۷۰ درصد اتوبوس ها را تشكیل می دهند ۶۱۲ نفر، اتوبوس های بخش خصوصی ۷۲۰ نفر و اتوبوس های تحت نظارت اتوبوسرانی ۲۱۷ نفر است.
همچنین درباره متوسط میزان مصرف سوخت اتوبوس ها در كشورهای پیشرفته اروپایی در سال ۲۰۰۶ افزود: نسبت كیلومتر طی شده به یك لیتر سوخت در این كشورها به طور متوسط حدود ۲۸/۲ بوده است كه این میزان در كشور ما اكنون ۷/۱ است و بر اساس طرح جامع به ۲ خواهد رسید، یعنی میزان مصرف سوخت نسبت به مسافت طی شده كاهش یابد.
در حال حاضر سهم تاكسی ها و ون ها از حمل و نقل درون شهری حدود ۲۵ درصد است كه این سهم براساس مصوبه مجلس باید به ۲۰ درصد با توجه به افزایش سهم قطارشهری و اتوبوسرانی برسد
با وجود ۴۵۰ خط تاكسی رانی و شبكه ای به طول ۴ هزار و ۲۹۱ كیلومتر بیش از ۱۰۰ هزار تاكسی درشهر تهران فعالیت می كنند.
متروی تهران
بهره برداری از قسمت‌هایی از خطوط ۱، ۲ و ۵ متروی تهران طی سالهای ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۰ آغاز شده و قسمتی از وظیفه جابجایی مسافران درون شهری و برون شهری (تهران- كرج) را به عهده گرفته‌است.
متروی تهران به مجموعهٔ قطارهای شهری تهران و همچنین «سازمان قطار شهری تهران و حومه» گفته می‌شود. تا تابستان ۱۳۸۶ (ژوئیه ۲۰۰۷ م.) این قطارها در سه خط اصلی در حال تردد هستند و دو خط دیگر نیز در حال احداث است. یكی از خطوط فعال بین‌شهری (میان كرج و تهران) و بقیه درون‌شهری هستند. تا پایان سال ۱۳۸۵ مسافت خطوط متروی بهره‌برداری‌شده برابر ۹۰ كیلومتر بوده‌است. اگرچه طرحهای اولیه متروی تهران در پیش از انقلاب سال ۱۳۵۷ ریخته شد، اما بطور رسمی از سال ۱۳۷۷ (۱۹۹۹ م.) شروع به كار كرد. نخستین مسیر فعال، مسیر شماره ۵ مترو بود كه بین تهران و كرج مسافر جابه‌جا می‌كرد.
از اواخر سال ۱۳۸۵، با افزایش مسافران و تعداد قطارها، بخشی جهت بهره‌برداری از بدنهٔ اصلی سازمان قطار شهری تهران و حومه جدا شده و با عنوان «شركت بهره‌برداری راه‌آهن شهری تهران و حومه» به كار خود ادامه می‌دهد.
طول و عرض جغرافیایی
شهر تهران از نظر جغرافیایی در ۵۱ درجه و ۱۷ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۳۳ دقیقه طول خاوری و ۳۵ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۴۴ دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است.
ارتفاع از سطح دریا
و ارتفاع كنونی تهران از سطح دریا در حدود ۹۰۰ تا ۱۸۰۰ متر است. در میدان تجریش ارتفاع حدود ۱۳۰۰ متر و در میدان راه‌آهن ۱۱۰۰ متر بالاتر از سطح دریا می‌باشد. لازم ذكر است كه این اختلاف سطح به علت گستردگی و وسعت زیاد این شهر می‌باشد.
شیب زمین
از شمال به جنوب در دامنه كوهستان شمیرانات ۱۰ % تا ۱۵ % از تجریش تا تپه‌های عباس‌آباد با شیب متوسط ۳ % تا ۵ % از عباس‌آباد تا خیابان انقلاب ۲ % و از مركز شهر تهران تا كناره ۱ % است.
جمعیت
شهر تهران تا قبل از بنیان‌گذاری سلسلهٔ قاجار و برگزیده‌شدن به عنوان پایتخت ایران، شهری كوچك بود. اما از آن زمان به بعد، رو به پیشرفت نهاد و در اواسط دورهٔ قاجار به بزرگ‌ترین شهر ایران تبدیل شد. بر اساس نخستین سرشماری رسمی كه در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت، این شهر با ۱٬۵۶۰٬۹۳۴ نفر جمعیت، پرجمعیت ترین شهر ایران بوده‌است. همچنین بر اساس آخرین سرشماری رسمی كه در سال ۱۳۸۵ انجام گرفت، جمعیت تهران، ۷٬۷۰۵٬۰۳۶ نفر بوده‌است.
نژاد
نژاد مردم شهرری از جمله تهران كه در قدیم تابع شهرری بود، صرف‌نظر از ورود گروهی از قوم‌های دیگر، دنباله‌ی ساكنان نخستین، یكی از شاخه‌های ۱۶ گانه‌ی قوم آریا می‌باشد كه بیشترین را دریردارند.
زبان
تهران در روزگاران كهن از توابع ری بوده است، و ری از سرزمین ماد به‌شمار می‌آمده است، از این‌رو زبان مردم تهران و ری در آغاز شاخه‌ایی از زبان مادی بوده كه با پارسی‌قدیم نزدیكی داشته است.
زبان مردم این سامان، در دوره‌ی اشكانیان، زبان پهلوی اشكانی بود كه از پارسی باستان گرفته شده است، در زمان این خاندان خط و زبان پهلوی در ایران رایج گردید، در دانش و ادب به‌كار رفت.
در ری و ناحیه‌های آن از جمله تهران،قصران و … در سده‌های ۳و۴ ه.ق. به روزگار علویان، آل‌زیار و آل‌بویه، دیالمه راه داشتند و بدین سبب، زبان تبری یا مازندرانی نیز در تهران نفوذ یافت.
زبان مازندرانی و گیلكی نیز از ریشه و بن زبان‌های دیرین ایرانی است. و پس از انقراض ساسانیان تا دیرزمانی زبان پهلوی در تبرستان رایج بود. امروزه نیز واژه‌های پهلوی در این حدود به‌ویژه در تهران بسیار است.
پس از چیرگی عرب، زبان پهلوی در«ری، تهران، اصفهان، همدان، نهاوند» رایج بود، و پس از اسلام این ناحیه‌ها را سرزمین پهلوی نامیدند، و زبان فصیح پارسی را پهلوانی زبان و پهلوی زبان خواندند.
مرحوم عباس‌اقبال در مقاله‌های تحقیقی خود، با نام لهجه‌ی تهرانی، گویش مردم تهران باستان را چنین تعریف كرده:
«لهجه‌ی تهرانی كه پیش از خراب شدن و از رونق افتادن شهرری، به‌آن زبان رازی می‌گفتند، از لهجه‌های زبان پهلوی یعنی شعبه‌ایی از زبان پارسی است كه در بخش شمال و شمال غربی و مغرب و جنوب ایران رواج داشته، و لهجه‌های مازندرانی، گیلكی، تاتی، لری، كردی، شیرازی، آشتیانی و… از بازماندگان همان زبانند. این زبان چنان كه روشن است به‌كلی غیر از پارسی دری بوده كه نخست در ماوراءالنهر، سپس در خراسان و سیستان، زبان رسمی و شعر و ادب شده است».
به‌هر حال، لهجه‌ی امروز تهرانی، یكی از اصیل ترین گویش‌های ایرانی بوده و كمتر دستخوش دگرگونی شده و واژه‌های بیگانه نتوانستند به آن راه یابند، اما این واژه‌های بیگانه را در گویش‌های محلی، بیشتر می‌توان دید.
مذهب
منطقه تاریخی ری به علت موقعیت خاص جغرافیایی، محل برخورد اندیشه ها و عقاید و باورهای گوناگون مذهبی بوده است، زیرا با قرار داشتن در مسیر جاده ابریشم كه شرقی ترین تا غربی ترین نقطه جهان آن روزگار را به هم پیوند می داد، هر نوع دیانتی از این دیار گذر می كرد و در نتیجه، نا آشنایی و بیگانگی پدید نمی آمد.
آثار پیدا شده از عهد قدیم در ری و پهنه تهران بزرگ و نیز نوشته های مورخان گذشته نشان دهند اعتقادات مزدا پرستی و زردشتی گری ساكنان منطقه و آداب و رسوم رایج در میان آنها است. یهودیان بسیاری به دلیل اجتماعی و اقتصادی و نیز به سبب قرار گرفتن ری در مسیر راه ابریشم در این شهر سكونت داشته و دارای كنیسه ها و محلات و دكان های خاص خود بودند. همچنین نشانه هایی از سكونت مسیحیان و به احتمال نسطوریان در منطقه موجود است.
با ظهور اسلام و فتح ری در سال ۲۲ ه.ق اندك اندك مردم منطقه به دیانت اسلام گرایش یافتند و از همان آغاز با پیدایش فرق و مذاهب گوناگون در اسلام، شیعه و سنی در كنار هم زندگی كرده اند.
