قلعه قهقهه

قلعه قهقهه در بخش ارشق، ما بین روستای گنچویه و قره آغاج كلان از توابه مشگین‌شهر در استان اردبیل قرار دارد و از آثار دوره صفویه به حساب می‌آید

این دژ به دلیل اینكه محل زندانی شدن افراد سیاسی مهمی، مانند شاهزادگان صفوی در زمان گذشته بوده‌است در تاریخ شهرت بسیاری دارد.

در زمان جنگ‌های ایرانی و عثمانی خزاین شاهان صفوی در این قلعه نگهداری و حفاظت می‌شده است و اهمیت آن از اواخر دوره صفویه بتدریج كمتر شده و در دوره قاجاریه به یكباره متروكه شده است.

این قلعه در تپه سنگی به ارتفاع تقریبی ۱۰۰۰ هزار متر از زمین‌های اطراف قرار داشته و اطراف آن را با حصار مستحكم و غیر قابل نفوذ احداث نموده‌اند كه با گذشت سالیان دراز هم اكنون نیز ورود به آن تقریباً غیر ممكن بوده و فقط در شرایط جوی مناسب امكان‌پذیر است.

قلعه قهقهه در منطقه قره داغ و با ارتفاع تقریبی ۲۵۰۰ متر از سطح دریا، دیوارهای بلند طبیعی و در میان صخره‌ها واقع شده است و دور تا دور قلعه پرتگاه خطرناك و عمودی شكلی وجود دارد.

طبق تحقیقات باستان شناسی به عمل آمده استقرار در این قلعه به دوران قبل از اسلام می‌رسد. در زمان بابك و صفویه از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و سال‌ها به‌ عنوان خزانه سلطنتی و مهم‌ترین زندان مورد استفاده قرار گرفته است.

این قلعه تبعیدگاه مجرمان سیاسی و به عنوان زندانی مهم در عصر صفویان مورد استفاده قرار می‌گرفته است. از نظر لغوی قهقهه به معنای آواز بلند در خنده‌ و نیز به معنای آواز كبك می‌باشد.

قهقهه‌، احتمالا نام برخی از مكان‌های دیگری نیز بوده است‌، چنان ‌كه دهی از دهستان میان ولایت حومه شهر مشهد نیز به همین نام است.

در كتاب تاریخ گیلان‌ اثر ملاعبداللّ فومنی گیلانی‌، از این قلعه به‌عنوان قلعه ماران ‌یاد شده است‌. این قلعه را كهن‌دژ (قلعه قدیمی) نیز گفته‌اند.

قلعه قهقهه‌ همچون سایر قلاع ایران‌، دارای خصوصیات و ویژگی‌هایی است كه از بسیاری جنبه‌ها چون قرار گرفتن بر ارتفاع كوهی بلند، مصالح به كار برده شده در ساخت‌قلعه و مانند آن‌، مشابهت زیادی با قلعه‌های دیگر دارد.

راه ورودی این قلعه از ضلع شمالی آن می‌باشد كه به عنوان یك قلعه نظامی مطرح بوده است. قلعه قهقهه از ۳ حصار متداخل و حصارها بر تعیین حدود قلعه جهت تشكیل دیواره‌های سنگی كوه تعبیه شده است. هر حصار دارای دروازه است و حصار اصلی آن دارای ۴ برج بوده و دروازه آن دو برج ۵ ضلعی با طاق هلالی بعد از دروازه راهروی درازی به اتاق هلالی دارد.

مصالح ساختمانی آن عبارتند از سنگ‌های رسوبی به رنگ‌های كرم و آجری با ملاط گچ و آهك‌.

زندان قلعه فضایی است در بدنه بالایی كوه كه ۳ قسمت آن به پرتگاه و به‌ سوی دره ای ۸۰ متری است. قلعه دارای ۵ استخر است و دیده بانی ۸ ضلعی در شمال غرب با برج ۸ ضلعی دارد.

قلعه قهقهه در سال ۱۳۸۱ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۶۱۹۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.