قلعه مستوفی الممالك در۱ كیلومتری غرب شهر آشتیان واقع شده است. این خانه اعیان نشین كه به عمارت مستوفی الممالك مشهور می باشد، در محله درخونگاه، روزگاری برای خود اسم و رسمی داشت اما امروزه در میان آپارتمان های قد و نیم قد به لوكیشن سریال و فیلم ها تبدیل شده است. عمارت مستوفی الممالك متعلق به اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، یعنی حدود ۱۱۰ سال پیش، با سبك و سیاق خاص معماری آن دوره، كه ویژگی آن استفاده از عناصر و بن مایه های اروپایی است، ساخته شده است.
این بنا خانه یكی از اصیل ترین رجال دوران قاجار و پهلوی ، یعنی میرزا حسن خان مستوفی الممالك، فرزند میرزا یوسف خان مستوفی الممالك است. میرزا حسن خان مستوفی الممالك، فرزند میرزا یوسف مستوفی الممالك و شكر خانم، دختر رئیس یكی از قبایل كرد، یكی از اصیل ترین شخصیت های تاریخ سیاسی معاصر ایران است و مقام و لقب مستوفی الممالك بیش از یك قرن در خاندان او بوده است. مجموعه و باغ مستوفی الممالك در تاریخ ۲۵ خرداد ۱۳۸۱ با شمارهء ثبت ۵۸۰۶ به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
شهرستان آشتیان شهری است در مركز استان مركزی كه علاوه بر آنكه مهد اندیشمندان، عالمان، ادیبان و سیاستمداران بنام ایران زمین به شمار می‌رود، آثار و بناهای تاریخی ارزشمندی را در خود جای داده است كه در طول تاریخ پر فراز و نشیب خود در كنار مشاهیر ارزنده به حیات اجتماعی خود در شهر ادامه داده است.
بانیان قلاع و خانه‌های تاریخی و زیبای این شهر اكثرا از ثروت و مكنت برخوردار بوده است و یا در امور دیوانی اشتغال داشته‌اند.
قلعه‌های این سرزمین را معمولا حاكمان محلی و كارگزاران دیوانی ایجاد می‌كردند و خانه‌های باشكوه قدیمی را نیز ثروتمندان، تاجران و ملاكین و یا در معدود زمانی عالمان دینی و كاتبان ساخته‌اند.
متاسفانه اكثر قلعه ها و خیابان‌های مركزی شهر كه قسمت اعظم خانه‌های تاریخی در آن قرار داشتند تخریب و در چند مورد به كلی نابوده شده اند و تنها عكسی از آنها به یادگار مانده است.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) – منطقه مركزی – قلعه میرزا یوسف مستوفی‌الممالك مشهور به قلعه آقا كه در امتداد و سمت غربی قلعه آقا محسن و قلعه قوام واقع شده است و ازجمله بناهای تاریخی شهرستان آشتیان به شمار می‌رود كه كهن با سابقه‌ای دیرینه است و عمر آن به ۱۱۰ سال می‌رسد.
میرزا حسن مستوفی‌الممالك دوم پسر میرزا كاظم پسر آقامحسن (نیای اعلی خانواده‌های مستوفیان آشتیان قوام‌السلطنه و از خانواده‌ای كهنسال و اصل و نسب‌دار آشتیان بود كه نوعی حكومت محلی را اداره می‌كرد) بود. وی پدر میرزا یوسف مستوفی‌الممالك آشتیانی است.
درخصوص ساخت قلعه آقا و اضافات آن آمدها ست كه زمانی كه میرزا حسن قلعه اجدادی خود را بر برج و بارو حصین می‌كرد شخصا بر كار گِل اشراف داشته است و معروف است وقتی گل برای چینه‌گذاری آماده می‌شد دستور می‌داد بخش یا حصه‌ای از گل را به مدت یك شبانه‌روز در ظرف بگذارند چنانچه آب موجود در ظرف گل‌آلود می‌شد مجددا دستور ورز دادن گل را می‌داد و سپس به دست استاد می‌رسید.
در نقل قول‌ها آمده است؛ حتی گاهی اوقات كه سردماغ بود مقداری سكه بر روی گل می‌ریخت سپس مخلوط می‌كردند و كارگران برای یافتن سكه‌ها آن را به صورت مورب پا می‌زدند.
میرزا حسن یك پسر به نام میرزا یوسف داشت و سه دختر كه به ازدواج میرزا عیسی وزیر دفتر، قائم مقام فراهانی و میرزا هدایت‌الله وزیر دفتر درآمدند.
میرزا یوسف علاوه بر اینكه قلعه آقا محسن و قلعه قوام را طی دوران تبعید خود در اختیار داشت، قلعه سومی در امتداد قلعه اجدادی خود بنیان كرد كه به قلعه آقا معروف گشت و در كنار آن نیز حمامی خصوصی به نام حمام آقا نیز بنا كرد و به عنوان حمام شخصی آقا و دستگاه پر تعداد او مورد استفاده قرار می‌گرفت.
علی امیری نماینده میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در شهرستان آشتیان درخصوص این قلعه به ایسنا گفت: قلعه آقا در غرب دو قلعه مذكور واقع شده است و قسمت اعظم آن سالم ولی دو برج اصلی آن كه در مسیر خیابان صادق بیك قرار داشت بر اثر تعریض خیابان فرو ریخته است.
وی با بیان اینكه قلعه همچنان دارای سه برج سالم، بارو، تالار و اتاق نشیمن، اصطبل، حیاط و زیر زمین است. سر در ورودی قلعه را یكی از بهترین سردرهای تاریخی آشتیان دانست و افزود: قلعه از خشت خام، ملات گل و طاق‌ها و سردر ورودی از آجر ساخته شده و پوشش سقف نیز از چوب است.
امیری در خصوص سر در قلعه آقا اظهار كرد: سر در در جهت غرب با درب دو لنگه چوبی از جنس گردو با گل میخ‌های برنجی ساخته شده است كه در هر لنگه در دو ردیف پنج تایی كوبه زنانه و مردانه قرار گرفته و با ورقه‌های فولادی در بالا و پایین نیز طراحی شده است.
وی تصریح كرد: سر در ورودی قلعه دو ستون اجری در طرفین دارد. سرستون آن از آجر تراش داده شده است و نقش گل و بوته و طاق نیم‌دایره برجسته‌ای با آجر دارد كه در وسط آن عكس شیری از آجر تراش داده شده، تعبیه شده است.
این كارشناس میراث فرهنگی با اشاره به اینكه نیم‌دایره آجرها اریب به شكل تاج هستند و در وسط بالای سر در ورودی كاشی معرق لاجوردی با سوره و ان یكاد یكدستی خاصی به سر در بخشیده است، اضافه كرد: این سر در توسط دالانی به زوایه‌ای ۹۰ درجه به حیاط مركزی با كفی مفروش به قلوه‌سنگ متصل شده است. حیاط به شكل مربع و مساحت ۳۰۰ مترمربع است و اتاق‌های متعددی در شرق و جنوب بنا واقع شده است.
وی گفت: این مكان دارای زیرزمینی بزرگ با طاق ضربی جهت نگهداری جبوبات بوده است و در جنوب زیرزمین كه به نظر می‌رسد مخصوص خدمه بوده است، تالاری بزرگ و مرتفع با تزیین گچ‌بری و طاقچه‌های مقرنس‌كاری گچ و شومینه قرار دارد.
امیری با بیان اینكه سقف تالار از چوب و نوشته‌های متعددی بر آن پوشیده شده است، مساحت قلعه را بیش از ۳۰۰ متر مربع عنوان كرد.
نماینده میراث فرهنگی در آشتیان درباره خصوصیات میرزا یوسف به عنوان صاحب این قلعه گفت: میرزا یوسف مستوفی دو بار در زمان ناصرالدین شاه به آشتیان تبعید شد و در این قلعه سكن گزید. یكی از خصوصیات وی آن بود كه هرگاه آقا در قلعه اقامت داشت برجسب عادت برای ساكنان كشتار می‌كردند به طوری كه تعداد ذبح گوسفند به موقعیت بستگی داشت، اما در این اوقات درهای قلعه و حتی سفره‌خانه به روی همگان باز بود. آقا موكد كرده بود كه بعد از ذبج حیوان چشم؛ دل و زبانش به نیازمندان بیرون از قلعه داده شود.
به گزارش ایسنا؛ به استناد كتب تاریخی این بنا كه قدمتی دیرینه دارد در چند قرن اخیر خواستگاه رجال و مشاهیر بنام ایران بوده است و همواره محل مشاوره سران قوم و مركز حل و فصل امور و مسائل مختلف كشور به شمار می‌رفته است.
فرزندان آقا محسن كه در دستگاه سلاطین زندیه و قاجاریه از مستوفیان عظام و منشیان زیردست دیوان عالی شمرده می‌شدند هریك به اندازه وسع و توانایی خود بنایی جدید بر عمارت اصلی قلعه افزودند تا جایی كه این قلعه از نظر دفاعی و استحكام از قلاع معتبر و پرطاقت آن دوران قلمداد می‌شده است.
