مراغه – ایرنا – آیین های سنتی ‘آخیر چرشنبه'(چهارشنبه آخر سال) در مراغه كه میراثی از فرهنگ و تمدن غنی آذربایجان است، همچنان در گوشه و كنار این دیار و همزمان با نزدیك شدن به روزهای پایانی سال انجام می شود.
به گزارش ایرنا، آیین های روزهای پایانی سال و استقبال از سال نو، مورد توجه فرهنگ ها و تمدن های مختلف بوده و مراغه نیز به عنوان یكی از شهرهای فرهنگی و تاریخی ایران، دارای آیین های سنتی ویژه این ایام است كه گوشه ای از فرهنگ غنی و ریشه دار این خطه را به تصویر می كشد.
چهارشنبه آخرسال (آخیر چرشنبه) را در كنار شب چله (یلدا) می توان نقطه عطفی در آیین های سنتی این دیار به شمار آورد و آنها را در زمره نمادها و آثار معنوی و فرهنگی ایران زمین و خطه آذربایجان قرار داد.
با نگاهی به آیین های ‘آخیر چرشنبه’ می توان ریشه های غنی فرهنگی و اجتماعی را در آن به وضوح مشاهده كرد كه بیشترین نقش و محوریت در این آداب و رسوم را خانواده برعهده دارد.
تاكید بر چهار عنصر تشكیل دهنده جهان هستی شامل آب، باد، خاك و آتش بر اساس اندیشه ها و فرهنگ رایج دوران های گذشته و نیاكان ما در این آیین ها به چشم می خورد كه نشان از اهمیت و جایگاه طبیعت در جامعه ایرانی است.
آنچه در آیین های سنتی ‘آخیر چرشنبه’ و روزهای پایانی سال بیشتر به چشم می آید، خداشناسی، احترام به بزرگان، صله ارحام و خانواده محوری است.
بر اساس فرهنگ و آداب به جای مانده از گذشتگان پرافتخار این دیار، در ماه اسفند چهارشنبه ها را شامل خبرچی چرشنبه (چهارشنبه ای كه خبر از آمدن فصل بهار می دهد)، یالانچی چرشنبه (چهارشنبه دروغین)، كوله چرشنبه (چهارشنبه كوتاه) و آخیر چرشنبه (چهارشنبه آخرسال) نامگذاری كرده بودند.
در آخرین چهارشنبه سال، طبیعت خفته با عناصر سو، توپراق، اود و یئل ( آب، خاك، آتش و باد) جان می گیرد و مردم در شب چهارشنبه آخر سال، در قالب آیین های سنتی مختلف، بیداری زمین را با برگزاری مراسم های مختلف كه همگی با مضامین شاد و اجتماعی است، جشن می گیرند و خود را برای استقبال از بهار و سال جدید آماده می كنند.
روشنایی برگرفته از قدرت آتش، پاكی های سرچشمه گرفته از آب، از بین بردن زشتی ها توسط باد و طبیعت جان گرفته از خاك، همه و همه در آیین های سنتی چهارشنبه آخر سال در این دیار جلوه گر بوده و به تصویر كشیده می شود.
شال ساللاماق (شال اندازی) یكی از آیین های سنتی این روز است كه در آن افراد به صورت ناشناس به پشت بام همسایه و آشنایان رفته و از باجه روشنایی آن خانه شال یا سبدی به درون خانه آویزان می كنند و صاحب آن خانه نیز با پركردن آن شال یا سبد، شادی های خود را با آنها تقسیم می كند.
البته متاسفانه در دهه های اخیر به دلیل تغییر معماری ساختمان ها، دیگر باجه روشنایی نیز از پشت بام خانه ها رخت بربسته و به همین دلیل آیین ‘شال ساللا ماق’ نیز رو به اضمحلال است.
در چهارشنبه سوم اسفند یا همان چهارشنبه كوتاه، نوعروسان، دختران و زنان موهایشان را كوتاه می كنند و و خود را برای سال نو و استقبال از بهار آماده می كنند كه این كار در چهارشنبه آخر سال نیز تكرار می شود.
برافروختن آتش در شب چهارشنبه آخر سال نیز از دیرباز به عنوان یكی از آیین های سنتی با حضور تمامی اعضای خانواده و دوستان در خانه یا محله ها برگزار می شود كه در آن فاتحه ای برای شادی روح درگذشتگان نیز خوانده می شود.
در این آیین، كودك، بزرگ ، پیر و جوان با پریدن از روی آتش، روشنایی روزهای آغاز سال و زدودن تاریكی را جشن می گیرند و جوانان مجرد نیز با خواندن شعر ‘آتیل ماتیل چرشنبه، بختیم آچیل چرشنبه’ (پریم و پریدم، بختم وا شد چهارشنبه) گشوده شدن بخت خود را آرزو می كنند و
مردم نیز با دیدن این وضعیت به جشن و پایكوبی پرداخته و مراسم ها و آداب و رسوم پرشكوهی را اجرا می كنند.
در شب چهارشنبه و بعد از شام، اعضای خانواده نیز با انواع آجیل و خشكبار محلی از جمله گردو، بادام، كشمش، سنجد و گندم بوداده (قویقا) و میوه از خود پذیرایی می كنند و آیینه و سبزه را روی كرسی می گذارند.
در این روز رسم بر این است كه برای خانه نوعروسان نمك، آیینه، كبریت، جارو و كوزه سفالی كه از بازار چهارشنبه (سه شنبه های آخر سال این بازار در مناطق مختلف شهری و روستایی برپا می شود) خریده و به همراه هدیه ای به خانه نوعروس برده می شود.
بر اساس آیین های مرسوم فولكلور در مراغه، مردم شب چهارشنبه بر در خانه دیگری نیت كرده و فالگوش می ایستند و نیز بردست و پاهایشان حنا گذاشته و صبح روز چهارشنبه قبل از طلوع خورشید لباس نو می پوشند.
پخت غذاهای سنتی از جمله آش و دلمه برگ مو از دیگر آیین هایی است كه با حضور تمامی اعضای خانواده در خانه بزرگ فامیل یا خانواده انجام می شود تا سالی پربركت داشته باشند.
آیین ‘آب و آیینه’ یكی دیگر از آداب و رسوم محلی مراغه است كه صبح روز چهارشنبه آخر سال برگزار می شود؛ در این آیین سنتی، خانواده ها، آیینه، قیچی و كوزه برداشته به كنار آب، چشمه ها و رودخانه می روند، كوزه ها را پر از آب كرده، زنان قیچی را چند بار داخل آب باز و بسته كرده و نیت می كنند و به زعم خود با این كار نكبت و بدبختی را قیچی می كنند.
آنان همچنین از روی آب رودخانه یا چشمه ها پریده، آیینه را به طرف آب گرفته و اشعار محلی و فولكلور تركی خوانده، به شادی می پردازند.
در برخی از مناطق و رستاهای مراغه نیز زنان به همراه دختران جوان برای جمع آوری گل ها و سبزه های رنگی به دامنه كوه سهند می روند و با استفاده از رنگ های به دست آمده، به نقاشی و رنگ آمیزی و كشیدن نقوش بر روی در و دیوار خانه می پردازند.
رنگ آمیزی تخم مرغ ها و درست كردن عروسك برای كودكان از دیگر آیین های سنتی در این روز است كه زنان و دختران با شوق و علاقه خاصی آن را انجام می دهند.
در برخی روستاهای مراغه نیز دختران و پسران جوان با نیت بازشدن بخت شان، هدایای تهیه شده از سوی خانواده های نوعروسان و نودامادان را تحت عنوان ‘بایراملیق خونچاسی’ (خنچه عید) بر روی سر گرفته و به خانه عروس و داماد می برند.
در برخی نواحی نیز مردم با همراهی عاشیق ها، به استقبال بهار رفته و با خواندن ترانه های محلی كه نوید دهنده بهار است، به جشن و سرور می پردازند.
آیین ها و مراسم های سنتی بسیاری نیز كه گاهی اجرای آنها به نوعی عقب ماندگی تلقی می شود، موجب كمرنگ تر شدن و یا حتی از بین رفتن این آیین ها می شود، در صورتی كه آیین های سنتی چهارشنبه آخر سال به عنوان بخشی از فرهنگ و هویت تاریخی مردمان این مرز و بوم بوده و گسترش و ترویج آن كه مبتنی بر جامعه محوری و شادی آفرین است می تواند نقش بسزایی در برون رفت از مشكلات ناشی از شیوع فرهنگ های پرخطر وارداتی و ناهنجاری های اجتماعی عصر حاضر باشد.
شهرستان مراغه با حدود ۲۶۳ هزار نفر جمعیت در ۱۲۷ كیلومتری تبریز، مركز آذربایجان شرقی واقع است.
منبع: ایرنا
