جغرافیایی سیاسی – اقتصادی ایلام
استان ایلام در تقسیمات كشوری سال ۱۳۰۹ جزء استان پنجم یعنی كرمانشاهان بود. پس از آن در سال ۱۳۴۳ به فرمانداری كل تبدیل شد ودر سال ۱۳۵۳ به دلایل سیاسی – مرزی – اداری به صورت یك استان درآمد.
استان ایلام مشتمل بر ۸ شهرستان است.
استان ایلام با مساحتی برابر با ۱۹۰۴۵ كیلومتر مربع در جنوب‌غربی كشور واقع شده كه ۲/۱ درصد مساحت كل كشور را تشكیل می‌دهد. بر اساس آمارگیری عمومی نفوس مسكن در سال ۷۵ این استان دارای ۴۸۷۸۸۶ نفر جمعیت، ۸ شهرستان است. كه از نظر اقلیمی دارای دو اقلیم نیمه مرطوب سرد در شمال با متوسط بارندگی ۶۳۹ میلی‌متر و بیابانی گرم با متوسط بارندگی ۲۰۰ میلی‌متر در جنوب استان می‌باشد. قسمت‌های شمالی استان عمدتا كوهستانی بوده و سلسله جبال زاگرس به صورت رشته‌كوه‌های موازی در امتداد چین‌خوردگی‌ها، دره‌های نسبتا كم‌عرض و ارتفاعات متوالی را به وجود آورده است در قسمت‌های جنوبی استان كبیركوه، حوزه‌های آبریز رودخانه‌های كوچكی را در دامنه‌های جنوبی خود ایجاد كرده كه در نهایت به دشت‌هایی منتهی می‌گردند البته این دشت‌ها در شهرستان دهلران وسیع‌تر می‌باشند.
شهرستان ایلام
شهرستان ایلام به مركزیت شهر ایلام و در سال ۱۳۰۸ شمسی در خاور و شمال خاوری ده بالا و در منطقه‌ای كه حسین آباد (منسوب به حسین قلی خان والی) نامیده می‌شد و در جوار ساختمانهای به جا مانده از والی ، بنا گردید و با به توجه به سابقه‌ی تاریخی منطقه و تصویب فرهنگستان ایران، ایلام نامیده شد. دیواره‌های سنگی و دامنه‌های جنگلی كوه‌های مانشت، سیوان، شلم و سیاه كوه، به شكل دژی وسیع شهر و دشت‌های اطراف آن را برگرفته است. شهر ایلام در مركز جغرافیایی استان قرار نگرفته است. از این رو، موقعیت آن تا حدودی كه اهمیت ارتباطی و تجارتی آن را محدود می‌كند، به طوریكه محصولات بخش‌ها و روستاهای دور دست به استان‌های دیگر صادر می‌شود. اما ایجاد شبكه‌ی راهها و اتصال مراكز شهری به ایلام مخصوصاً نزدیكی با مرزبا وجود آب و هوایی نسبتاً مناسب و مساعد، مركزیت سیاسی، وجود مؤسسات رفاهی و… به آن موقعیتی ویژه، داده است. بخش مركزی ایلام دارای دهستانهای میشخاص و حومه ۳۶ روستاست. توتون از مهمترین محصولات دهستان میشخاص است. چوار، یكی از بخش‌های شهرستان ایلام در ۱۸ كیلومتری شهر ایلام و بر سر راه اصلی ایلام – ایوان – اسلام آباد غرب قرار گرفته است.
مراكز دیدنی و زیارتگاهی:
۱- قلعه‌ی والی ۲- كاخ فلاحتی ۳- سنگ‌نوشته‌های قوچعلی ۴- قلعه‌ی اسماعیل خان ۵- پشت قلعه ی چوار ۶- بقعه‌ی حاجی بختیار ۷- مقبره‌ی مهدی بالله
۲- شهرستان ایوان‌غرب:
شهرستان ایوان در شمال‌غربی استان ایلام قرار دارد. این شهرستان از شمال به استان كرمانشاهان از شرق به شهرستان شیروان، از جنوب به شهرستان ایلام و درغرب به كشور عراق محدود می‌شود و مركز آن شهر ایوان است. این شهر با برخورداری از آب و هوای مناسب و قرار گرفتن بر سر راه ایلام ـ كرمانشاه و داشتن اراضی حاصلخیز و مجاورت با رودخانه‌ی كنگیر، وجود كشاروزی و دامپروری و… دارای اهمیت و اعتبار خاصی است. این شهرستان دارای ۲ بخش، چهار دهستان و ۸۶ روستاست.روستای خوران با داشتن سرابی گوارا و باغ‌های زیبا، یكی از تفرجگاههای اهالی است. بخش زرنه، از نظر پیشینه و قدمت تاریخی دارای ارزش فراوانی است. جمعیت شهرستان ایوان طبق سرشماری سال ۱۳۷۵ معادل ۷۴۶/۴۵ نفر است.
مراكز دیدنی و زیارتگاهی:
۱- آتشكده‌ی سیاهگل
۲- طاق شیرین و فرهاد
۳- قلعه‌ی شمیران
۴- پل شیره‌پناه
۵- تپه‌های زرنه و نرگس
۶- غار طلسم
۷- بقعه‌ی حاجی حاضر
۸- امامزاده سید عبدالله.
۳- شهرستان شیروان و چرداول:
مركز شهرستان شیروان و چرداول، شهری به نام سرابله كه در كنار رود سرابله قرار دارد. شهرستان شیروان و چرداول شامل سه بخش شیروان، مركزی (چرداول و آسمان‌آباد) و هلیلان است.بخش شیروان از دهستانهای كارزان، لومار وزنگوان تشكیل شده است . تمامی اراضی این بخش به صورت دره ای نسبتاً وسیع بین دو رشته كوه «چرمین ولنه» از یك سو و «مانشت و سیوان » از سوی دیگر گسترده شده است كه به وسیله ی رودخانه ی شیروان و چشمه سارهای جانبی آن آبیاری می‌شود. مركز این بخش، شهر لومار است. جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۷۵، ۷۶۰۵۲ نفر است.بخش مركزی شامل دهستانهای شباب و آسمان آباد است. در این بخش، رودخانه‌های كله شاخ (سنگ سفید)، سیمره و زنجیره جریان دارد. كشت در بیشتر اراضی، به صورت دیم است.
مراكز دیدنی و زیارتگاهی:
۱- قلعه‌ی سام
۲- آتشكده‌ی موشكان
۳- شهر تاریخی سرابكلان
۴- بقعه‌ی عباس شیروان
۵- بقعه‌ی عباس رودبار
۶- مقبره‌ی سید علی
۷- بقعه‌ی باقر در بخش شیروان
۴- شهرستان مهران:
مركز این شهرستان، شهر مهران است كه در ساحل چپ رودخانه كنجانچم واقع شده است و با مرز عراق بیش از چند كیلومتر فاصله ندارد. مهران قبلاد منصورآباد خوانده می‌شد. در سال ۱۳۰۹ با تصویب فرهنگستان زبان ایران، به «مهران» تغییر نام داد. در بخش مركزی مهران، مخازن نفت وگاز طبیعی كشف، و چاه‌هایی در آن حفر گردیده است. دشت های مهران به خاطر پیوستگی كوه و دشت با یكدیگر، دارای اهمیت سوق الجیشی و تاریخی است.این شهرستان دارای جمعیتی معادل ۴۶۹۸۱ نفر و دارای سه بخش مهران، صالح آباد و اركواز ملكشاهی است. بخش صالح‌آباد در دشت نسبتاً وسیع هیژدانه واقع شده است و در سالهای پر باران. یكی از مناطق حاصلخیز استان محسوب می‌شود.
مراكز دیدنی و زیارتگاهی:
۱- قلعه‌ی كنجانچم
۲- سنگ نوشته‌ی گل گل ملكشاهی
۳- سنگ نوشته‌ی تخت‌خان
۴- تپه‌های چغاآهوان و چغاگلان
۵- بقعه‌ی سید حسن
۶- امامزاده علی صالح
۷- بقعه‌ی پیر محمد.
۵- شهرستان دهلران:
مركز این شهرستان، شهر دهلران است كه در قدیم الایام به آن ده‌لُران می‌گفتند. دهلران در دامنه‌ی جنوب و جنوب غربی دیناركوه قرار دارد. این شهرستان دارای سه بخش زرین‌آباد، مركزی و موسیان و ۶ دهستان است. بخش مركزی از ۱۴ روستا و آبادی تشكیل شده است . اكثر آبادی‌ها در اثر جنگ تحمیلی خالی از سكنه شدو بعد از جنگ دوباره بازسازی و اسكان در آنها صورت گرفته است.بخش موسیان در حد فاصل دهلران و استان خوزستان قرار دارد. از این بخش رودخانه‌های دویرج و چیغاب «مورموری» عبور می‌كند. در این بخش به دلیل حاصلخیزی زمین‌های كشاورزی محصولات متنوع جالیزی به دست می‌آید. در بخش موسیان چاه‌های نفت فراوانی حفر شده و دارای منابع عظیم نفتی است. بخش زرین‌آباد به مركزیت شهرك پهله، از زمان‌های قدیم تاكنون، محل سكونت بوده و آثار باستانی فراوانی در آن به چشم می‌خورد. شهرك میمه یكی از نواحی خوش‌آب و هوا پر جمعیت زرین‌آباد است. بر اساس سرشماری سال ۱۳۷۵ شهرستان دهلران دارای جمعیتی معادل ۵۳۲۹۹ نفر است.
مراكز دیدنی و زیارتگاهی:
۱- تپه‌های پیش از تاریخ چون علی كش، تپه سبز، تپه موسیان
۲- سنگ نوشته میمه
۳- قلعه شیاق
۴- بقعه‌ی ابراهیم
۵- بقعه‌ی سید ناصرالدین
۶- بقعه‌ی سید ابراهیم قتال
۷- بقعه‌ی عباس
۸- چشم قیر
۹- غار خفاش
۶- شهرستان آبدانان:
مركز این شهرستان، شهر آبدانان است و به لحاظ جمعیت و وسعت، دومین شهر استان محسوب می‌شود. آبدانان داری دو شهرستان و چهار دهستان است. این شهر در دامنه‌ی جنوبی كبیركوه و در دره ی با صفا رودخانه‌ی آبدانان در شمال مقبره‌ی امامزاده سیدصلاح‌الدین محمد قرار دارد. این شهرستان به لحاظ نظامی، كشاورزی و دامداری اهمیت دارد. بر اساس سرشماری سال ۱۳۷۵ داری جمعیتی معادل ۴۷۶۵۲ نفر است.
مراكز دیدنی و زیارتگاهی:
۱- هزار در
۲- پشت قلعه
۳- قلعه‌هزارانی
۴- بقایایی شهر جولیان
۵- مقبره‌ی سید صلاح‌الدین محمد
۶- بقعه‌ی شیخ پیرمحمد
۷- بقعه‌منصور بوالحسن
۸- بقعه‌ی عبدالرحیم در سیاه گاو
۷– شهرستان دره‌شهر
مركز آن دره‌شهر است. این شهر در آبرفتهای سیمره و در كنار ویرانه‌های شهر تاریخی سیمره و در دو سوی مسیر رودخانه‌ی دره‌شهر، جایی كه تپه ماهورهای دامنه‌ی شمالی كبیركوه خاتمه می‌یابد، قرار دارد. دره‌شهر كنونی از چند روستای بهم پیوسته تشكیل شده است. اطراف این شهر را مزارع آبی و دیمی با خاك حاصلخیز فراگرفته است. مزارع كشاورزی دره‌شهر به وسیله‌ی آب رودخانه‌های سیمره، سیكان و چشمه‌سارهای كوچك دیگر آبیاری می‌شود و حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق كمبود آب را تأمین می‌نماید. در مزارع روستاهای دره‌شهر ضمن كانت برنج، گندم و جو، محصولات صیفی نیز بدست می‌آید. این شهرستان دارای دو بخش مركزی و بدره است جمعیت دره‌شهر طبق سرشماری سال ۱۳۷۵، ۵۳۵۰۱ نفر است.
مراكز دیدنی و زیارتگاهی:
۱- تل‌های سرگچله
۲- تپه تیغن
۳- تنگه بهرام چوبین
۴- پل گاومیشان سیف الدین
۵- چهار طاقی
۶- شهر تاریخی جابر
۷- پل چم‌نشت
۸- دژ شیخ مكان
۹- بقعه مهدی صالح
۱۰-بقعه عباس
۱۱-بقعه بابا
۱۲-بقعه حاجی نام
۱۳-بقعه جابر
۱۴-بقعه پیرمحمد
۸-شهرستان ملكشاهی
بر اساس مصوبه هیئت دولت در سال ۸۷ بخش ملكشاهی به شهرستان تبدیل شد.در مركز استان ایلام و در جنوب شهرستان ایلام در فاصله ۷۲۵ كیلومتری از تهران واقع شده است . آب و هوای شهرستان ملكشاهی معتدل و كوهستانی است.اما اهمیت این شهرستان بیشتر به سبب دام و دامپروری است هر چند مردم منطقه به كارهای كشاورزی نیز اشتغال دارند .شهرستان ملكشاهی دارای آثار تاریخی همچون سنگ نبشتة “آشوربانی پال ” در روستای گل گل متعلق به عصر آشوریان و قلعة جوق در روستای قلعه جوق مربوط به دوره ساسانی و برخی آثار دیگراست.شهرستان ملكشاهی به علت قرار گرفتن در سلسله كوه های كبیركوه از سلسله جبال زاگرس دارای طبیعت بكر و جاذبه های طبیعی زیبایی همچون آبشار “اما” ، آبشار ” پنجه علی” ، دریاچه سد ایلام ، ارتفاعات و دره های زیبای كوه “پشمین” ، آبشار درگناو”گندآب” ، تالاب سیاب درویش،كوه “كلك”، غار”تایه كه” و آتشكده كوشك قینفراست.
