ژئوپارك جهانی قشم با وسعتی بالغ بر ۳۰ هزار هكتار در غرب جزیره قشم واقع شده است.
ژئوپارك جهانی قشم محدوده‌ای طولی است كه شرق آن به روستای طبل و سلخ، غرب آن به روستای گوری و كانی، شمال آن به ساحل شمالی و جنوب آن به ساحل جنوبی منتهی می‌شود.
ژئوپارك جهانی قشم به عنوان اولین و تنها ژئوپارك خاور‌میانه در سال ۲۰۰۶ در یونسكو به ثبت شبكه‌جهانی ژئوپارك‌ها رسید و ایران نیز به واسطه آن یكی از شش كشور صاحب ژئوپارك در قاره پهناور آسیا بعد از چین، مالزی، كره، ژاپن و ویتنام و به عنوان یكی از ۱۹ كشور جهان بطور رسمی كاندیدای بهره‌مندی از این امتیاز شده است.
ژئوپارك جهانی قشم به عنوان نخستین ژئوپارك ایران یكی از منحصر به فردترین ژئوپاركهای جهان است كه به واسطه قرار گرفتن در كنار سواحل زیبای خلیج فارس و جنگل دریایی حرا، چندین پدیده بارز زمین شناسی را در خود جای داده و به پارك زمین شناسی ایران تبدیل شده است.
وجود مجسمه‌های طبیعی و نقش برجسته‌های پراكنده، چین‌خوردگی‌ها و كوه‌های شگفت‌آور، سطوح تخت و صفه‌ها در ارتفاعات، ستون‌های حاصل از عوامل فرسایش، برجستگی‌ها و فرورفتگی‌های به‌وجود آمده از هوازدگی، مخروط افكنه‌ها و قطعه‌های فروافتاده در پای ارتفاعات، كوهسرها و هیكل‌های كه دست هنرمند طبیعت به تازیانه باد و باران پدید آورده، تندیس‌های اعجاب‌آوری كه در شكل‌های مختلف همچون لاك‌پشت، سگ، مارمولك، اسب آبی و یا حتی چهره آدمی در حالت خشم و فریاد، پدیده‌های زمین‌شناسی نادر و بی‌مانندی هستند كه هریك به تنهایی جذابیت و زیبایی خاص دارند.
نقشه ژئوپارك جزیره قشم
ژئوپارك جهانی قشم دارای چندین سایت اصلی می‌باشد كه عبارتند از:
بام قشم
دشتی زیبا كه از فراز آن چشم‌اندازی فوق‌العاده بر ساحل شمالی و جنوبی جزیره وجود دارد. فلاتی پهناور با ارتفاع بیش از ۱۲۰ متر كه در بخش مركزی جزیره قشم واقع شده است. در دیواره آن لایه‌های متناوب مارن و ماسه سنگ (كه بیانگر پیشروی و پسروی دریا در دوره‌های مختلف زمین شناسی می‌باشد) دیده می‌شود. بام قشم بیش از اینكه یك جاذبه زمین شناسی باشد، یك جاذبه چشم‌اندازی (زیباشناختی) به شمار می رود. از بالای بام قشم می‌توان جنگل حرا، دره تندیس‌ها و خلیج فارس را از شمال و جنوب جزیره قشم مشاهده كرد كه چشم اندازی بسیار زیبا و بی نظیر را داراست.
تنگه چاه كوه
در این سایت دو تنگه عمود بر هم در آن قرار دارد. تنگه‌های باریك با دیواره‌های عمودی و با اشكالی اعجاب آور. با چه عظمتی كه گویا هنرمندی خلاق بر پیكر این دیواره‌ها ایجاد كرده. عرض این دیواره‌ها در قسمت‌هایی حتی تا یك متر هم می‌سد. این تنگه كه در یك لایه ماسه سنگی ایجاد شده است و به دلیل وجود میان لایه‌های مارن، سیلت و آهك و فرسایش انحلالی آنها حفره ها، درزها و بریدگی‌های بسیار زیبایی ایجاد شده است كه چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌كند. به دلیل اینكه كف این تنگه بعد از هر بارندگی محل جاری شدن آب می‌باشد، مردم محلی برای استفاده از این آب اقدام به حفر چاه در كف آن نموده و به همین دلیل نام چاه كوه را برای این تنگه انتخاب كردند.
دره تندیس‌ها
دره تندیس‌ها یكی دیگر از سایتهای ژئوپارك می‌باشد كه سطح آن غالباً از ترك‌های گلی پوشیده شده است. ترك گلی یك ساخت رسوبی می‌باشد كه در مباحث رسوب شناسی به آن پرداخته می‌شود. از لحاظ ساختاری نسبتاً شبیه به دره ستاره‌ها می‌باشد با این تفاوت كه وسعت بیشتری داشته و تراكم پدیده در آنجا كمتر ولی فراوانی بیشتری دارد. در این دره از سنگ، به وسیله فرسایش تندیس‌هایی تراشیده شده كه چشم اندازی بسیار زیبا را در منطقه ایجاد كرده است.
دره ستاره افتاده
اگر چه این سایت در خارج از محدودۀ ژئوپارك قرار دارد ولی با توجه به زیبایی منطقه و همچنین ساختار ژئومورفولوژی خاص آن به عنوان یكی از سایتهای اصلی ژئوپارك مورد پذیرش یونسكو قرار گرفت. سایت دره ستاره‌ها از لایه‌های رسوبی بسیار نرم و فرسایش‌پذیر از جنس مارن كه یك لایه ماسه سنگ آهكی بر روی آن قرار گرفته است تشكیل شده كه محلی مناسب برای بررسی لایه‌های رسوبی، مكانیزم فرسایش روی لایه‌ها و هوا زدگی آنها می‌باشد از طرفی به وجود آمدن احجامی مانند ستونك‌های سوزنی شكل، دیواره‌های كاملاً عمودی، پل‌ها و حفره‌های متعدد و زیبا در این دره بر زیبایی آن افزوده است.
كاسه سلخ
منطقه‌ای موسوم به كاسه سلخ در ساحل جنوبی، برهوتی است به طول تقریبی ۷ كیلومتر و عرض تقریبی ۵ كیلومتر كه هیچ پوشش گیاهی در آن وجود ندارد. اینجا عرصه‌ای است كه گویی از حیات و عناصر حیاتی بویی نبرده است. هزاران تپه كوچك و بزرگ مخروطی شكل و اشكال فرسایشی در این عرصه به چشم می‌خورد كه در اعصار گذشته از زمین جوشیده و در همان حال سفت و بسته شده و تشكیل تپه‌ماهورهای متداخل و گسترده‌ای را داده‌اند. در عمق این برهوت یك چشمه شفابخش گوگرد از زمین می‌جوشد. مجموعه این عوامل نشان می‌دهد كه در لایه‌های زیرین در منطقه برهوت سلخ مخازن عظیم نفت و گاز وجود دارد.
این نقطه از قشم گرچه كمتر از سایر جاهای جزیره بازدیدكننده دارد، اما جذابیت شگرف آن می‌تواند تفكری عمیق را برای انسان به ارمغان آورد و پناهگاه عاشقان سكوت و آرامش باشد. سكوت و آرامشی كه گه‌گاه صدای بال زدن عقاب بزرگ و معروف قشم در آسمان آبی آن را می‌شكند.
دره شور
این تنگه در مركز تاقدیس سلخ واقع شده است. مردم محلی به آن تنگ مكینه یا هوباد (How Baad)می‌گویند. دره شور نامی است كه به دلیل زحمات بی‌شائبه مهندس بیژن فرهنگ دره شوری برای این منطقه انتخاب شده است. در این دره قدیمی ترین لایه‌های رسوبی جزیره (آهك گوری) قابل مشاهده است. همچنین بلندترین قله جزیره با ارتفاعی نزدیك به ۴۰۰ متر مشرف به این دره می‌باشد. از طرفی به دلیل قرار گرفتن این منطقه در مركز تاقدیس منابع سرشار گازی در این سایت قرار گرفته است ولی از منظر زیباشناسی دو ویژگی دره شور بیش از هر چیز دیگر خودنمایی می كنند:
ویژگی زمین ریخت شناسی (ژئومورفولوژی) چشم اندازی رویایی به آن داده است. وجود هزاران آبراهه زیبا بر روی دامنه‌های احاطه كننده دره و تپه ماهورهای مارنی و آهكی در میان آن به همراه آرامش و سكوت دائمی آن هر بیننده‌ای را به آرامشی عمیق خواهد رساند.
وجود چشمه‌های سولفور نیز نقش و نگاری شگرف به دره داده گویی هنرمندی چیره دست آن را به تصویر كشیده است. البته این تنها ویژگی این چشمه ها نیست و خاصیت درمانی آن سالانه هزاران نفر از بومیان منطقه را به سوی خود می‌كشاند.
دولاب
بر كوهپایه شمالی گنبد نمكی (نمكدان) منطقه دولاب قرار دارد. باران¬ها و رگبارهای فصلی شبكه‌ای از آبراهه‌ها و رودهای فصلی را در بستری از مارن و ماسه ایجاد نموده است كه عمق بعضی از آنها به بیش از ۲۰ متر می¬رسد. ویژگی خاص لیتولوژی منطقه در برخی نقاط حفره‌ها و شیارهای بسیاری در مسیر رودها ایجاد نموده است. این شبكه آبراهه بسیار پیچیده و تو در تو دارد به گونه‌ای كه افراد غیر آشنا به منطقه در آن گم می‌شوند. بعد از بارندگی بهترین زمان بازدید این منطقه است.
نمكدان
سایت نمكدان یكی دیگر از جاذبه‌های علمی گردشگری ژئوپارك قشم می باشد. دراین منطقه به دلیل پدیده دیا پیریسم گنبد نمكی سر برآورده است كه طولانی ترین غار نمكی جهان در این گنبد قراردارد. همچنین وجود چشمه¬های نمك و سفید پوش كردن دره‌ها و زمین‌های اطراف این گنبد چشم اندازی رویایی به منطقه داده است. در این منطقه انواع سنگ های رسوبی، دگرگونی و آذرین را می‌توان یافت كه جهت پژوهش ها و تحقیقات كانی شناسی پترولوژی یا سنگ شناسی می‌تواند مورد مطالعه قرار گیرد.
كوركوراكوه
كوركورا كوه در مجاورت روستای گیاهدان قرار دارد البته این سایت خارج از محدوده اصلی ژئوپارك قراردارد ولی با توجه به زیبائی منطقه به عنوان یكی دیگر از سایتهای اصلی ژئوپارك مورد قبول یونسكو واقع شد. ساختار عمومی منطقه تپه ماهورهایی است كه بیشتر از جنس مارن می‌باشد و بدلیل فرسایش توسط آبهای جاری دره‌ها و تنگه‌های بین آنها ایجاد شده است.
تنگ عالی
در فاصله‌ای نه چندان دور از تنگه چاهكو، پدیده زمین‌شناسی دیگری وجود دارد كه از تنگه چاهكوه به سبب وجود نماهای زیبایی كه در دیواره‌های این تنگه به وجود آورده و همچنین به دلیل نمایان بودن آب در بخش‌هایی از تنگه موردنظر، می‌توان نام‌هایی چون تنگه آب‌نما یا تنگه سنگ آب را برای آن پیشنهاد نمود.
تنگه موردبحث در بخش غربی جزیره در جنوب روستای چاهو شرقی واقع شده و امتداد كلی شمالی جنوبی دارد. ورودی شمالی تنگه از طریق روستای چاهوی شرقی، در حدود دو كیلومتری ساحل شمالی قرار دارد و دهانه آن در ابتدا فراخ و پرعرض است ولی پس از طی چند ده متر به سرعت تنگ و بسیار باریك می‌شود.
وجود گیاهان فراوان و درختان نسبتاً سالمند نشان‌دهنده وجود میزان آب كافی در بستر تنگه است.
همچنین لایه كم ضخامت رس و مارن در كف تنگه كه در آن ترك‌های گلی متعدد مشاهده می‌شود و در اغلب نقاط چسبندگی زیادی از خود نشان می‌دهد، دلیل دیگری بر وجود رطوبت بالا در این تنگه است.
حفره‌ها و شیارهای فراوانی در دیواره‌هیا تنگه مشاهده می‌شوند كه شكل‌های نیم‌كروی، قاشقی و طاقچه‌ای دارند و عناصر اصلی زیبایی این تنگه محسوب می‌شوند.
شیارهای خطی و طاقچه‌ای در بسیاری از نقاط به‌صورت موازی دیده می‌شوند و دلیل بروز این حالت، انحلال و فرسایش در میان لایه‌های رسی و مارنی است كه نسبت به ماسه سنگ آهكی (جنس اصلی دیواره‌ها) فرسایش‌پذیری زیادی دارند.
همچنین وجود رس رس و مارن در این لایه‌ها و از بین رفتن آنها در اثر فرسایش، شكل‌های كروی و قاشقی را بر دیواره‌ها پدید آورده است.
حركت سریع و تخریبی آب در زمان بروز سیلاب‌ها، عامل دیگری در فرسایش لایه‌ها و ایجاد شكل‌های تیغه‌ای و گوه‌ای با لبه‌های صیقلی است.
در اواسط تنگه مسیر حركت بسیار دشوار و تنگ می‌شود و دیواره‌ها كاملاً به هم نزدیك می‌شوند به ترتیبی كه در برخی نقاط با استفاده از دست باید خود را كمی از كف تنگه بالاتر كشیده و عبور كرد. در این نقاط، بلندی دیواره‌های پیرامون و تنگ و تاریك بودن مسیر حالتی و هم‌آور شاید هیجان‌انگیز را در بیننده و بازدیدكننده پدید می‌آورد كه این نكته می‌تواند برای علاقه‌مندان گردشگری ماجراجویانه (Adventure tonsir) جالب و خاطره‌انگیز باشد.
تنگ عالی در انتها به دیواره‌های شمال‌شرقی گنبدنمكی نمكدان ختم می‌شود و مسیر از اینجا تا ساحل جنوبی كاملاً متفاوت بوده و جلوه‌های خاص حاصل از برونزد گنبدنمكی قابل مشاهده است. در دیواره‌های تنگه شاهد درزه‌های كوچك و بزرگ متعدد و همچنین چندین گسل عرضی هستیم كه به احتمال بسیار زیاد حاصل جنبش‌های گنبدنمكی است كه در نزدیك آن قرار دارد.
