وضعیت جغرافیائی:
این روستا در منطقه جلگه ای و در كنار جاده كپورچال – آبكنار و در طول جغرافیایی ۴۹ درجه و ۳۱ دقیقه واقع و تا كپورچال ۷ كیلومتر و تا انزلی از راه زمینی ۲۷ كیلومتر فاصله دارد و محدود است از شمال به كرگان – از مشرق به خمیران و از غرب به سیاه خاله سر – از جنوب به جنگل هفت غانان.
وجه تسمیه:
آقای قربان رحیمی ۶۲ ساله اظهار میدارد كه (وجه تسمیه اشتركان معلون نیست و گویا در ازمنه قدیم قومی مهاجر وسیله برخی از احكام محلی برای گسترش قلمرو و حكومتشان با حكام دیگر در جنگ و ستیز بودند قومی را در این مكان جا دادند كه جملگی دارای اشتر بودند – یا اینكه : سه تیره كه بزبان تركی ((اوچ-تیرگان)) خوانده میشدند وجود داشتند كه بعدا بمرور زمان مثل همدان امروزی كه در گذشته هكمتانه بود به ((اشتركان)) خوانده شد ولی بزبان محلی ((اوش-تیرگان))معروف است.
آقای سیف الله سیفی كارمند بازنشسته آموزش و پرورش از خانواده قدیمی روستای خمیران اظهار میدارد كه :
(بطوریكه از قدیمی ها شنیدم میگویند ((ابتدا سه نفر ترك زبان به روستای یاد شده وارد شدند كه نام محل را بزبان آذری و فارسی ((اوچ – تركان)) بمعنی ((سه تركان))نامیدند كه بعدها كلمه ((اوچ)) به ((اوش)) تبدیل و به كلمه ((اشتركان)) معروف گردیده است).
سابقه تاریخی و اجتماعی:
آقایان قربان رحیمی اظهار میدارد(اشتركان دارای سابقه قدمت زیاد است زیرا مادربزرگش كه در سن ۹۰ سالگی فوت نموده از پدرانش نقل میكرده ((اشتركان در گذشته دارای آبادی بزرگی بوده حتی دارای چند مسجد بوده است)).
روبهمرفته مردمی بودند مسلمان و شیعه مذهب بسیار مرفه درشت اندام و قوی بنیه كه از طریق كشت دیم و دامداری و پرورش كرم ابریشم و صنایع جنگلی چون زغال و غیره امرار معاش میكردند.
دختران خود را بازدواج جوانان محلی در می آورند و حاضر نبودند بخارج از محل دختر بفرستند اگر چه اتفاق می افتاد از محلی دیگر دختر بگیرند .باین جهت خانواده ها با هم فامیل و ارتباطشان محكم و حس تعاونشان نسبت بهم حدی بود كه برای یاری رساندن به یكدیگر تقاضای پول یا مزد نمی كردند.
از لحاظ پای بندی بمذهب و ایمانشان قابل تحسین بود و سخت معتقد بائمه اطهار و ارواح طیبه عالیه بودند از دروغگویی و تجاوز بحقوق هم پرهیز میكردند و قسم بیهوده را جزء گناهان كبیره می دانستند.
اهالی اگر چه فاقد سواد بودند ولی بفرهنگ و آداب و رسوم مخصوص خود پای بندی نشان میدادند .اسمی از مشروبات الكلی و قمار در آن روستا وجود نداشت.
جمعیت روستا گر چه و به شدت رو به تنزل نهاد لیكن زبان اصلی آنان كه گیلكی است هنوز دست نخورده باقیمانده است میگویند كه ((همان زبانی است كه از زمان ساسانیان تاكنون باقی مانده است ))
مردان بجای قهوه نشینی باخانواده های خود هرچند خانواده در هر شب منزل یكی رفته به شب نشینی می پرداختند و تاكنون نیز اشتركان فاقد قهوه خانه است .
اهالی اشتركان علاقه شدیدی به زیارت عتبات و عالیات و مرقد امام هشتم (ع) داشتند و كسی كه كربلائی یا مشهدی میشد بین اهالی افتخار میكرد و این كار را به صورت گروهی انجام میدادند و برای اینكه بمشهد بروند ناچارا از طریق انزلی و روسیه بمشهد میرفتند و از حدود ۲۰ نفر بیشتر از نصف آنان بعلل بیماریهای واگیر و امثال اینها در راه تلف میشدند.
دو مسئله باعث گردید كه جمعیت اشتركان بسرعت كاهش یابد یكی به علت بیماریهای واگیر مانند طاعون و وبا بود . كه مردم را قتل عام كرد. مادربزرگم نقل میكرد از پدرش شنیده است ((كه ۵ برادرش در آن وبا جان خود را ازدست دادند))((با توجه به سن مادریزرگ ۹۰ سال و حدود ۱۳۳۸ شمسی فوت كرده و چون برادرانش را ندیده است .این بیماری حدود سال ۱۲۴۵ شمسی بوده است – ن )) و دیگر اینكه ظلم و ستمی بود كه جلیل الملك مالك و حاكم مطلق العنان اشتركان و عوامل نامبرده باعث فرار و كوچ اهالی گردید.
اهالی مایحتاج خود را از دو طریق تامین میكردند كه یا از طریق دوره گردان محلی ((بازار مج ها)) تهیه میكردند و یا از طریق جاده مالرو به كرگان وارد و از طریق مرداب به انزلی میرفتند . چون فاقد زمین كشاورزی بودند بناچار برای كار كشاورزی به روستای سیاه خاله سر – شیلسر خصوصا كرگان میرفتند تا اینكه در زمان محمد شاه قاجار سیدی چند روزی به اشتركان وارد و بخانه های اهالی مراجعه میكرد و اهالی او را همانند سایر سادات كه برای جمع آوری نذورات میآمدند می دانستند ولی یكباره مشاهده كردند كه سید یاد شده ادعای مالكیت روستای اشتركان را دارد تا اینكه بعد از مدت كوتاهی مرحوم جلیل الملك مژدهی از رشت به محل وارد و سید یاد شده را كنار زد و اشتركان را بملكیت خود درآورد.
مالك یا شده برای اینكه از رفتن اهالی برای كار در شالیزار های كرگان و روستاهای دیگر جلوگیری نماید به مساحت تقریبی بیست هكتار زمین زراعتی و استخری برای تامین آب بوجود آورد و در سالهای بعد نمایندگان مالك یاد شده نتوانستند كشاورزان را بنحو شایسته ای سرپرستی نموده و یا با آنان سلوك نمایند و برسم آن زمان ها كه همواره استبداد و ظلم و جور حاكم بود قادر به ادامه امور نشدند در نتیجه بعدها این زمین ها و جنگل ها ی تابعه به مالك دیگر فروخته شد و مردم نیز برای مالك كار میكردند تا اینكه در سال ۱۳۴۱ زمین ها بر اساس قانون اصلاحات ارضی از مالكین اخذ و به كشاورزان داده شد در خلال این مدت مرم ناچار بكوچ شدند و بیشتر به روستای كرگان رفتند).
محمد شاه قاجار از سال۱۲۵۰ تا سال ۱۲۶۴ هجری قمری برابر با ۱۲۱۳ تا ۱۲۲۷ شمسی سلطنت كرده است.
آقا موسی رضائی ۸۵ ساله از خانواده های اولیه اشتركان مسئله ورود سید و بعدا مالكیت مرحوم جلیل الملك را تائید كرده است.
((رابینو)) در سال ۱۹۱۱ میلادی ۱۲۹۰ شمسی در ص ۱۷۶ ولایات دارالمرز ایران –گیلان می نویسد:
(مالیات اشتركان ۹۵/۴۱۴ ریال بوده و تابع گسكر می باشد سابقا مقداركشت در آنجا خیلی كم بود ولی از وقتی كه مالكین استخری ایجاد كردند محصول برنج آن افزایش یافت).
آقای اسكندری جمال از خانواده های قدیمی شیلسر كه جد اعلایش از اشتركان به شیلسر كوچ كرده میگویند :
(اشتركان سابقه ای بس طولانی دارد و در گذشته های دور تابع امیر ساسان گسكری پدر زن سید شرفشاه بوده و جد اعلایش مرحوم ملاغلام از اهالی اشتركان بوده و همسری نیز از آن محل داشته است).
چنانچه زمان حاكم ساسان پدر زن شرفشاه را در نظر بگیریم حدود ۷۰۰ سال را باید بنظر بیاوریم كه متاسفانه هیچگونه سند یا نوشته ای تا این تاریخ بدست نگارنده نرسیده است تا قدمت این محل دقیقا معلوم گردد.
آقای قاسم محسنی و آقای سیف الله سیفی كارمندان آموزش پرورش كه به ترتیب از خانواده های اولیه شیلسر و خمیران می باشند میگویند:
(از پدران و پیر مردان شنیده اند اشتركان یكی از محل های آباد و صاحب نام در گذشته های دور بوده و حتی از شیلسر – خمیران-كرگان – سیاه خاله سر- سابقه قدمت بیشتری دارد.
اقوام اولیه:
بعلت كوچ اقوام و یا مرگ و میرهای اهالی در سنوات مختلف بر اثر شیوع طاعون و وبا بجز چند خانواده قدیمی باقیمانده است.
آقای حاج موسی رضائی اظهار میدارد:
(پدرش مرحوم سیف الله فرزند میرزا رضا فرزند اصلان می باشد كه اجداد قبل از آنان را نمیداند و اینكه از كجا به اشتركان وارد شده اند و خانواده های مرحوم ملاغلام و خانواده های منشعب از او ساكن شیلسر –خانواده های محمد علی عاشوری ساكن سیاه خاله سر و خانواده های قدیمی كرگان – خانواده حمزه جلیل آبادی
جمعیت طبق آمار سرشماری رسمی:
سال ۱۳۳۵ شمسی ۱۴۱ نفر ۸۶ مرد ۷۳ زن
سال ۱۳۴۵ شمسی ۱۴۲نفر ۷۰ مرد ۷۲ زن در ۲۶ خانوار
سال ۱۳۵۵ شمسی ۱۲۰ نفر ۶۱ مرد ۵۹ زن در ۲۳ خانوار
سال ۱۳۶۵ شمسی ۷۷ نفر در ۱۵ خانوار كه ۳۶ باسوادند
به طوریكه ملاحضه میشود آمار جمعیت در روستای محل بشدت كاهش یافته است.
كشاورزی:
همانطور كه قبلا اشاره شد كشاورزی در گذشته های دور از اشتركان بصورت امروزی وجود نداشت و اهالی جهت كار به كرگان و روستا های دیگر میرفتند تا اینكه مرحوم جلیل الملك با احداث استخر و ایجاد زمین هائی جهت كشت برنج پایه گذاری كشاورزی را از نظر برنجكاری میگذارد.
در سال ۱۳۶۳ شمسی این روستا با ۱۳ نفر زارع ۴۶ هكتار زمین زیر كشت داشته و ۴۴ هكتار آن برنجكاری بوده است اهالی از یك رودخانه بنام ((چاف رود))و یك استخر استفاده مینمایند- درسال ۱۳۶۳ دارای یك دستگاه تیلر و ۳۰ راس گاو و ۵ راس گاومیش و ۵۰۰ مرغ و خروس بوده و مقدار تولید پیله ابریشم آن ۳۵۰ كیلو بوده است).
طبق آمار رسمی و سرشماری سال ۱۳۶۵ شمسی دارای ۱۰۰ راس گاو – ۲ راس گاومیش- ۵ راس اسب بوده است توضیح اینكه در آمار اداره كشاورزی سال ۱۳۶۶ شمسی كه برای روستا استفاده شده است آمار كشاورزی اشتركان در روستاهای كرگان ادغام گردیده است.
متفرقه:
مدارس:دارای یك دبستان به نام ((جهاد اشتركان)) در سال ۱۳۵۹ شمسی با ۶ كلاس و ۵۳ نفر دانش آموز و ۵ معلم تاسیس گردید و حالیكه طبق آخرین آمار خرداد ۱۳۶۸ آموزش و پرورش انزلی نامی از مدرسه در آن محل برده نشده است.
درمانگاه و حمام ندارد.آقای اسكندر جمالپور اظهار میدارد (چشمه ای در محل وجود دارد بنام گرخونی –گر بمعنی گال و چشمه مواد گوگردی دارد).
آب و برق: اهالی از آب لوله كشی از چاه نیمه عمیق و مخزن آب فلزی هوائی استفاده مینمایند و برق روستا از شبكه برق انزلی تامین میگردد.
مسجد : آقای قربان رحیمی از مادربزرگش نقل میكند كه (او از پدرانش تعریف مینماید در گذشته های دور كه اشتركان دارای آبادانی و جمعیت زیاد بود دارای چندین مسجد بوده است كه گویا رو به ویرانی گذارد تا اینكه مسجد وسیله جلیل الملك مژدهی بنا گردید كه بصورت ابتدائی و كوچك بوده و اصولا اهالی فقط دهه محرم را بمسجد روی میآورند و تا سال دیگر كسی بمسجد مراجعه نمیكرد و اهالی حتی برای مجلس ختم از آنجا استفاده نمیكردند تا اینكه حدود سی سال پیش با پیشگامی آقای ولی قاسم زاده – آقای ثارالله فلاح – آقای غلام هوشیار –میرزا آقا ((آقای حاج موسی رضائی نام بانیان را مشهدی میرزا آقا صفری – مشهدی ابوتراب شیرزاد))را نیز تائید نموده است-ن – و همیاری اهالی مسجد فعلی را در محل مسجد قدیمی احداث كردند طول و عرض و ارتفاع آن حدودا ۳*۸*۲۰ متر می باشد و برای جداكردن بانوان وسط مسجد را پرده میزنند و از آن تاریخ اهالی به مسجد بیشتر روی میآورند و برای فوت شدگان خود مراسم ختم میگیرند) و گورستان محل نیز اطراف مسجد است.
منبع : سایت كركان بندرانزلی http://karkan.ir
