قالی تركمن

قالی یا فرش تركمن ، همان است كه از دیرباز در میان مردم ایران زمین زبانزد بوده است و قالی بافی هنری است كه در بین زنان این قوم جایگاه ویژه ای داشته است. هنر بافندگی زنان و دختران تركمن در گذشته، جلوه ی خاص و زیبایی شایسته ی تحسینی به آلاچیق ها داده است و امروزه نیز زینت بخش خانه ها و اماكنی است كه صاحبان آن یا تركمن هستند ویا علاقه مند به فرهنگ و هنر این قوم ویا افرادی هستند بی هیچ گونه آشنایی با تركمن ها و هنر و فرهنگشان وآنها كسانی هستند كه از ذوق و سلیقه ای برخوردارند و روح هنر را در این دست بافته های زیبا مشاهده كرده اند. تركمن ها از قدیم، تنها به بافت قالی اكتفا نكرده اند و در كنار قالی های بزرگ ، به بافت محصولاتی دیگر از جنس قالی پرداخته اند. این محصولات ، بنابه نوع و جایگاه استفاده ی آنها نام های خاص خود را دارند. آنها با زندگی روزمره ی مردم مرتبط بوده اند ، بنابراین ، نوع شكل و ظاهرآنها نیز طبق همین نیازهابوده است.اما در یك كلام می توان گفت كه این بافته ها زینت آلاچیق های قدیم تركمن ها بوده است . ـ إنگسی: پرده ای است از جنس فرش در آلاچیق های تركمن كه از قسمت بیرون آلاچیق آویخته می شده است. إنگسی فرش نسبتأ كوچك و دارای گوشه های راست است و قسمت نقوش دار پایین آن از قسمت بالا پهن تر است. نقوش إنگسی با نقوش فرش هایی كه بر روی زمین پهن می شود ، متفاوت است. ـ قاپیلیق: محصولی دیگر از جنس فرش است كه در داخل خانه به عنوان زینت درهااستفاده می شود.به گونه ای كه آن را از هر دو طرف در می آویزند. قسمت پایین قاپیلیق دارای سچك است و به نوك سچك ها نیز قبه های كوچك (قوتازجیق لار) بسته می شود. ـ گرمچ: محصولی دیگر از جنس فرش است كه برای تزیین ورودی خانه در قسمت بیرونی إنگسی نصب می گردد. ـ اومور – دومان: یكی دیگر از این تزیینات است كه بسیار ظریف بافته می شود واز آن برای زینت سقف خانه استفاده می شود. قسمت پایین آن با سچك خاتمه می یابد. اومور – دومان جفت بوده و در داخل آلاچیق از بالا به پایین آویخته می شود. برای هر آلاچیق ۳ الی۴ اومور- دومان لازم است. ـ كجبه لیك . آسمالیق .: تركمن های قدیم در هنگام برگزاری جشن عروسی پسران خود ، عروس را با شتر می آورده اند و آن شترها را با استفاده از انواع محصولات قالی ، برای خواستگار (گلین آلیجی / آت باشی) تزیین می كرده اند. یكی از این محصولات تزیینی «كجبه لیك» است كه زیبایی خاصی دارد . محصول دیگر فرش به نام «آسمالیق» نیز باعث زیبایی هر چه بیشتر شكل كجاوه ی عروس می شده است. در روز عروسی به پاهای جلوی شتر ،بافته ای دیگر از جنس فرش به نام «دویه دیزلیقی» (زانو بند شتر) می بسته اند. قسمت بالای «آسمالیق» و «كجبه لیك» حالت سه گوش داشته است و قسمت پایین آن ،چهار گوشه بوده و از دو طرف آن سچك ها و قپه ها (قوتازها) آویخته بوده است كه كجاوه ی عروس (آت باشی كجبه) را زیباتر می كرده است . در قدیم كجاوه ی عروس را چند نفر جوان اسب سوار همراهی می كردند در حالی كه اسبهایشان با بافته هایی زیبا به نام های «آت خالی» ، «ایچیرگی» و «إیرلیك تزیین شده بود . ـ آت خالی را بر پشت اسب می اندازند. ـ ایچیرگی بر زیر زین پشت اسب انداخته می شود. ـ إیرلیك بر روی زین اسب انداخته می شود. واما از میان بافته هایی دیگر از جنس قالی كه در میان مردم تركمن استفاده از آن مرسوم بوده است ، می توان به این محصولات اشاره كرد : ـ خورجون لارخورجون ها (خورجین ها) بیشتر برای حمل وسایل در زمان مسافرت استفاده می شده است. قسمت روی آن با نقوش ظریف تزیین می شود. معمولأ خورجین به زین اسب محكم شده و در داخل آن مواد غذایی را برای مسافرت های طولانی می گذاشتند . خورجین را نوعی كیف از جنس فرش می توان دانست كه دو قسمت دارد و برای این كه از هر دو طرف اسب آویزان باشد ، قسمت مابین آن را به هم می بافته اند. ـ چوال لار جوال ها (در زبان تركمنی «چوال») كیسه های بزرگی از جنس فرش هستند كه هر دو سمت آن با الیاف دوخته می شود و در گذشته برای نگه داری وسایل خانه و لباس از آن استفاده می شده است. «چوال» چند نوع دارد: «خالی چوال» ، «آق چوال» ، «قزیل چوال». جوال های قالی كه روی آن با نقوشی بافته شده است ، جفت هستند و در كناره ی دو سمت در آویزان می شوند. ـ آق چوال لار: گلیم سفیدی است كه بر روی زمینه ی آن ، نقوشی به ردیف بافته شده اند و از این نظر با سایر محصولات دیگر متفاوت است. _ قیزیل چوال (چوال های قرمز)، جوالی است كه بر روی آن نقوشی به ردیف بافته می شوند كه در زمینه ی قرمز مستقر شده اند. علاوه بر این ، چوال های دارای نقوش پراكنده هم استفاده می شده اند . جوال ها ضمن هماهنگی با دیگر محصولات فرش ، زیبایی خاصی به خانه می داده اند. توربالار: یكی از محصولات قالی كه در بین تركمن های قدیم استفاده از آن رایج بوده است ، توربالار (توبره ها) است .توربالار به خاطر داشتن نقوش زیبا و ظریف ، زیبایی خاصی به خانه می داده است . همچنین توبره ها برای نگه داری لباس ، لوازم خانه و ظروف استفاده می شده است. در «چمچه توربا» (توبره ی قاشق) قاشق ها و در «چاناق توربا» (توبره های ظروف) ظروف نگه داری می شده است. علاوه بر این ، در هر خانه ی تركمن «دوز توربالار» (توبره های نگه داری نمك) وجود داشته است. این توبره ها به عنوان وسیله ای مقدس برای حفظ بركت خانه ، تلقی می شده اند. همچنین ، «آشیق توربالار» (توبره های نگه داری) وجود داشته است كه این امر نشان دهنده ی جایگاه خاص پسر در خانواده ها ی تركمن است. هر كدام از توبره ها كه اندازه های متفاوتی داشته اند ، نقوشی متفاوت با سایر توبره ها داشته اند. در انتهای توبره ها ، سچك بافته می شده است. هر كدام از تیره ها و طوایف تركمن ،نقوش قالی مختص به خود را دارند و این تنوع در محصولات قالی نیز قابل مشاهده است ؛اما آنها را ویژگی های ملی، متحد می سازد و نقوش هر كدام از طوایف، مكمل همدیگر هستند.