ابركوه (نیز: ابرقو) شهری است در استان یزد ایران. این شهر مركز شهرستان ابركوه است و در بخش مركزی این شهرستان قرار گرفته است.
ابركوه یكی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است كه در مركز ایران و در محدوده استان یزد واقع می‌باشد. در مورد تاریخ این شهر حكایتها و روایتهای بسیاری نقل می‌شود. آنچه مسلم است اینكه این شهر كه هم اكنون تقریباً از رونق چندانی برخوردار نیست روزگاری از جمله مراكز پرآوازه و مشهور بوده‌است. آثار باستانی و تاریخی زیادی از روزگاران گذشته در این مكان بجای مانده‌است كه نشان از تاریخ كهن منطقه دارد. از آن جمله است درخت سرو كهن سال و بلند است كه بر پایه ارزیابی متخصصین (از جمله یك دانشمند روسی) عمر آن به بیش از ۴۰۰۰ سال بالغ می‌شود. این درخت كه در مركز شهر قرار دارد دارای ارتفاعی بالغ بر ۲۸ متر می‌باشد.
جمعیت
بنابر سرشماری مركز آمار ایران، جمعیت شهر ابركوه در سال ۱۳۸۵ برابر با ۲۱۸۱۸ نفر بوده است. گنبد عالی ابركوه به دست عمیدالدین شمس الدوله دیلمی از طایفه هزاراسبیان اشكور یكی از آثار منحصر به فرد ابركوه می‌باشد.
وجه تسمیه ابركوه
از آنجا كه این شهر ابتدا در پای كوه ساخته شده، آنرا «برِكوه» می گفتند (كنار كوه) كه در گویش مردم به «ابركوه» تبدیل شد و پس از ورود اسلام این نام نیز مانند بعضی نامهای دیگر در گویش عربی ،كاف به قاف تبدیل و «ابرقو» خوانده شده است. نهایتا در سال ۱۳۵۰ این شهربه صورت رسمی «ابركوه» نامیده شد. نام آن در منابع قدیم و جدید به صورت «ابرقو» «ابركویه» «ابرقویه» «برقوه» و «دركوه» آمده است. «ابر» در فرهنگ دكتر معین چنین تعریف شده :۱- بر-به ۲-زبر-بالاروی-سر ۳-با ۴- برسر-در
پیشینه تاریخی
درباره بوجود آمدن و قدمت ابركوه افسانه‌ها و داستان‌هایی نقل می شود كه اغلب سند و مرجع علمی مقبولی ندارند ولی با توجه به آثار و ابنیه باقیمانده می توان پی به قدمت زیاد ابركوه پی برد .ولی تاریخ دقیق آنرامی بایست در نوشته های پراكنده جستجو كرد.در كتاب «شناخت ابركوه و قدمت آن» از قول احمدبن حسین بن علی كاتب مولف كتاب تاریخ جدید یزد آمده زمانی كه اسكندر كثه(یزد كنونی)به عنوان زندان قرار داد(یعنی زمانی كه تازه یزد را بنیان نهاد)نایبی برای خود در «ری» تعیین نمود كه از ایالات ابرقو-اصفهان-اصطخر-قم خراج به نزد وی می فرستاد. در صورت صحت این گفته قدمت ابركوه نه تنها از یزد بیشتر است بلكه در آن زمان هم سنگ و هم رده ایالت اصفهان و اصطخر قلمداد می شده.درباره ابركوه در نگاشته های قدیم سخن فراوان رفته از آنجمله :« مسالك الممالك» اصطخری، «حدود العالم من المشرق الی المغرب» ،«فارسنامه»ابن بلخی، طمعجم البلدان» یاقوت حموی، «المسالك و الممالك» ابن خرداذبه، «اقلیم پارس»ایرج افشار ،«نزهه القلوب»حمدالله مستوفی ،«ٍسیاحت نامه جنوب ایران»،«فارس نامه ناصری» حاج میرزا حسن فسایی،«كتاب اثار ایران»آندره گدار ،«اقلیم پارس»محمد نقی مصطفوی،«تاریخ و جغرافیای شهرستان آباده»عبدالرحیم شریف،«لغت نامه دهخدا»،«فرهنگ فارسی معین»
در كتاب آثار ایران درباره موقعیت جغرافیایی ابركوه آمده:
ابرقو تقریبا در وسط راه استخر به یزد واقع است. بنابر روایت حمدالله مستوفی در ابتدا در پایان كوهی ساخته بوده اند و بركوه می گفتندش و بعد از آن بر صحرایی كه اكنون هست این شهر كرده اند. شهری كوچك است. كسی كه از راه سورمق یا دهبید بیاید هنوز هم در دامن كوهی سنگی، كه در صحرا جامانده است آثار شهر قدیم،و در كنار خرابه های عتیق، شهر جدید را كه مستوفی اشاره می كند می بیند. ابرقویی كه در دشت واقع است از حیث آبادی شباهتی به ابرقوی عهد مغول ندارد بلكه در حقیقت میان آبادی كنونی او و ویرانه های اطرافش تفاوتی نیست، بنابر بعضی اقوال كه بسیار متحمل هم است این شهر در حمله افغانها خراب شده است(۱۱۳۵ هجری). ولی علت حقیقی ویرانیش سابق بر هجوم افغانهاست. این شهر هم مثل بلاد بسیاری كه پیش از این آباد و سر سبز بوده اند، بدرود حیات گفته یا بحال نزع افتاده است زیراكه تنها علت عمران این بلاد وقوع در سر راه تجارتی بوده و با انحراف تجارت رشته حیات آنها منقطع شده است، راه معروف كاروانی عهد مغول كه از خلیج فارس تا دریای سیاه كشیده بود از هرز شروع و پس از عبور كرمان و یزد و سلطانیه و تبریز به سواحل دریای سیاه می رسید و ادویه چین و هند و نیل سوده و مشك و صمغ و اجناس ابریشمی و بنه كرمان و یزد و شیراز و سنگهای قیمتی را كه شیراز و هرمز و سلطانیه بازار عمده آن محسوب می شد به اروپا می رسانید.
۱ -موقعیت جغرافیائی شهرستان ابركوه :
شهرستان ابركوه با وسعت ۵۶۴۱ كیلومتر مربع در جنوب غرب استان یزد ، با مختصات ۵۲درجه و۵۸دقیقه تا ۵۳درجه و۴۱ دقیقه طول شرقی و ۳۰درجه و۴۶دقیقه تا۳۱درجه و۵۹دقیقه عرض شمالی واقع گردیده است. این شهرستان از سمت شمال ، شرق و جنوب شرق به تریتب به شهرستان
های صدوق تفت و خاتم از استان یزد ، ازسمت جنوب ، جنوب غرب و غرب به ترتیب به شهرستانهای بوانات ، خرم بید و آباده از استان فارس و از سمت شمال غرب به استان اصفهان محدود می گردد .این شهرستان دارای دو بخش ، دو مركز شهری و چهار دهستان و به شرح زیر می باشد :
– بخش مركزی با وسعت ۳۲۴۷ كیلو متر مربع ، در شمال غرب شهرستان و به مركزیت شهر ابركوه می باشد و شامل دهستانهای تیر جرد و فراغه است .
– بخش بهمن با وسعت ۲۳۹۴ كیلومتر مربع ، در جنوب شرق شهرستان و به مركزیت شهر مهردشت و شامل دهستانهای اسفند ار و مهر آباد است .
۲-۱ موقعیت جغرافیائی شهر ابركوه
شهر ابركوه به عنوان یكی از نقاط شهری و مركز شهرستان ابركوه در مختصات ۵۳ درجه و ۱۵دقیقه تا ۵۳ درجه و ۱۸ دقیقه طول شرقی و ۳۱ درجه و ۷ دقیقه تا ۳۱ درجه و ۸ دقیقه عرض شمالی واقع شده است . ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۵۱۰ متر است .
از نظر طبیعی این شهر در دشت ابركوه واقع شده كه كوهای منفردی در اطراف آن دیده می شوند و مهمترین ارتفاعات آن عبارتند از :
-كوه سفید در فاصله ۵/۱ كیلو متری جنوب شرق شهر با ارتفاع ۱۵۹۵ متر و چون بنای گنبد عا لی بر بخشی از آن قرار گرفته بدین نام معروف شده است
– كوه سیاه ( قنبره ) در ۳ كیلو متری جنوب شرقی شهر ابركوه و ارتفاع آن ۱۶۹۷ متر می باشد.
– تپه های سفید در ۳ كیلومتری جنوب شرقی و پرستو در فاصله ۵/۰ كیلومتر جنوب شرق شهر قرار دارند .
در حد غربی شهر مسیل جزوك ( رود آباده ) كه از ارتفاعات اقلید سرچشمه می گیرد و در منتهی الیه قسمت غربی ارتفاعات منفردی چون تپه های كاه دان و بادامستان دیده می شوند . در جنوب دشت كوهای پوزه سیاه ، هنشك ، چشمه چاهكی ، پنجه انگشت دیده می شوند .
– از سمت شمال به ارتفاعات منفردی محدود میگردد كه بلند ترین قله آن كوه اعلاء (با ارتفاع ۲۳۷۷ متر) نام دارد.
