روستای سریزد

پیشینه تاریخی
بررسی باستانشناسان از مطالعه سفال های به دست آمده نشان می دهد كه این منطقه در دوره حكومت سلجوقیان، ایلخانیان و صفویان پر رونق ترین روزگار خود را طی كرده است. به عقیده كارشناسان و با توجه به آنچه در متون تاریخی آمده است، قبل از پیدایش شهر یزد كنونی، محوطه ای در نزدیكی روستای سریزد وجود داشته با نام فرافر یا فرافتر كه پس از خشكسالی و جنگ با سپاه اسلام از رونق افتاده و از بین رفته است. سپس مردم آنجا، شهر خود را در یزد كنونی بنا می كنند. به احتمال زیاد روستاهای این منطقه، مانند هرفته و سریزد، باقی مانده آن آبادانی باشند. همچنین بقایای دروازه ای رفیع و بلند در روستای سریزد قرار دارد كه در میان مردم به سردر شهر فرافر شهرت یافته است. در كتب تاریخی همچون جامع مفیدی و جامع جعفری در این باب آمده است: زمانی كه لشگر اسلام به تعقیب یزدگرد كه به طرف خراسان گریخته بود، می رفتند در بیابان طبس راه را گم كردند. پس از مشقت بسیار به فهرج رسیدند و در آن منزل ساختند و اهالی فهرج را به دین اسلام دعوت كردند. ایشان ۲ روز مهلت طلبیدند تا به اتفاق دوستان خود به خدمت آمده و مشرف شوند. به جهت مشورت به طلب مردم خویدك و فرافتر فرستاده و بعد از اجتماع، آن ۲ فرقه در جواب گفتند ما از دین خود دست باز نمی داریم و به این لشگر پریشان شبیخون می زنیم. سپس ۳ قریه به اتفاق یكدیگر به لشگر اسلام حمله كردند و بسیاری از صحابه و تابعین را به شهادت رساندند. بعد از این حركت شنیع، خرابی در قریه فرافر راه یافته و به مرور خراب شد.

* معیشت و زندگی
روستای سریزد در گذشته بسیار آباد و پرجمعیت بوده است ولی به سبب خشكسالی های متعدد، ساكنان آن به شهرهای اطراف كوچ كرده اند. در حال حاضر این روستا حدود ۴۰۰ نفر جمعیت دارد كه بیش از ۶۵ درصد آنها تحصیلكرده و باسواد هستند. ۴۵ درصد از فعالیت اقتصادی روستا بر پایه زراعت و باغداری است و دامداری اغلب به جهت مصارف داخلی و شخصی انجام می شود. بقیه افراد در بخش های صنعتی و خدماتی فعالیت می كنند و زنان روستا نیز به بافتن گلیم و قالی مشغول هستند. آب كافی، خاك مناسب و هوای مطلوب موجب بوجود آمدن باغ های میوه و زمین های زراعی گسترده ای در روستا شده است. از مهم ترین محصولات زراعی و باغداری می توان به گندم، جو، صیفی جات، انار، انجیر، توت و پسته اشاره كرد.

* جاذبه های گردشگری
می توان قابلیت های گردشگری روستای سریزد را در ۳ بخش عمده بیان كرد:
۱ـ جاذبه های فرهنگی
فرهنگ، آیین، آداب و رسوم و نحوه زندگی در هر شهر و روستاهای كشورمان با دیگری متفاوت است. بطور مثال برگزاری مراسم ایام محرم یا ازدواج در روستای سریزد با روستای ابیانه در كاشان و روستای پاوه در كرمانشاه متفاوت است و همین تفاوت ها موجب می شود فرهنگ نقاط مختلف برای ما جذاب باشد. در واقع جملگی یك عمل و هدف را با فرهنگ و رسوم بومی منطقه خود انجام می دهند. نحوه زندگی و معیشت در روستای سریزد، نحوه برگزاری مراسم با شكوه مذهبی در حسینیه ها، نوع و روش طبخ خوراك، داستان و افسانه های محلی و آداب و رسومی چون سادگی و قناعت مردم كویری، بی پیرایه بودن، دوستی و مهربانی و… از مهم ترین ویژگی ها و جاذبه های فرهنگی – اجتماعی این روستا می باشد ولی مراسم جوش دوره، شبیه سازی و نخل برداری در روز عاشورای حسینی جلوه ای خاص به آن می بخشد. روستای سریزد به دلیل خوش رویی، میهمان نوازی و مهربانی مردمش در منطقه به روستای دوستی معروف شده است.
۲ـ جاذبه های طبیعی
مردم نواحی كویری از گذشته برای تداوم سكونت در منطقه خود با طبیعت در حال ستیز بوده اند. نزدیكی به كوه مدوار و چشمه پر آب آن و همچنین وجود قنوات متعدد، تا حدودی موجب شده ساكنین روستای سریزد از این حیث آسوده باشند. آب چشمه فوق در دوران پرآبی همچون رودی از میان روستا می گذشته ولی اكنون اثری از آن نیست و قنات ها جای آن را گرفته اند كه خود از جاذبه های طبیعی روستای سریزد به شمار می آید.
مجاورت با بیابان یزد – كرمان، یكی از قابلیت های دیگر روستا برای علاقه مندان به تجربه كویرپیمایی است و در فاصله اندكی از بیابان ها این گذرهای سرسبز و كوچه باغ های خنك با جوی آبی در میان چه گوارا جلوه می نماید. سكوت و خلوتِ شب و چراغانی چشم نواز ستاره ها بی تردید نشانه ای از عظمت و بزرگی خداوند در آسمان بی انتهای روستای سریزد است.
۳ـ جاذبه های معماری و تاریخی
اقلیم گرم و خشك در شهرهای كویری ایران موجب پدید آمدن گونه های مختلف معماری مسكونی با الگوهای متنوع شده است. بافت روستای سریزد از نظر معماری پیرو و تابع آب و هوای حاكم بر منطقه است. كوچه های باریك و پیچ در پیچ و خانه ها دارای دیوارهای قطور و بلند هستند. آب انبار، پایاب، و بادگیرها در سیمای روستا و اتاق های سه دری، پنج دری، فرم رخبام، بیرونی، اندرونی و حوضخانه در معماری مسكونی و خانه ها، نشان از معماری هوشمندانه كویری در روستای سریزد دارد. ابنیه و مجموعه های با ارزش معماری روستای سریزد را می توان به چند دسته فوق تقسیم كرد.
* آب انبارها
آب مصرفی جهت شرب و مصارف خانگی از آب انبارها تأمین می شود. در روستای سریزد ۶ آب انبار با فرم و الگوی متفاوت وجود دارد كه برخی از آنها هنوز مورد استفاده قرار می گیرد.
* مجموعه های مذهبی
منظور از مجموعه های مذهبی حسینیه، تكیه و مساجد است. در روستای سریزد هر كدام از مراكز محلات و نقاط اصلی تجمع روستاییان دارای مسجد، حسینیه و میدان هستند. این اماكن به جز كاركرد مذهبی بخصوص در ایام محرم، در اغلب مواقع محلی برای جمع شدن و مشورت روستاییان جهت تصمیم گیری های مهم است.
* مجموعه خانه های تاریخی
همان طور كه گفته شد، روستای سریزد از نظر تاریخی دارای قدمت بسیار زیادی است و در گذشته به صورت ارباب- رعیتی اداره می شده كه در شكل گیری معماری خانه ها بی تأثیر نبوده است. بیش از نیمی از واحد های مسكونی روستا تاریخی است ولی نزدیك به ۲۵ خانه تاریخی دارای ارزش های معماری و فرهنگی است. در بیشتر خانه های قدیمی و متروكه روستای سریزد نشانه حیات و زندگی وجود دارد. اغلب این خانه ها دارای حیاط های جداگانه با ارائه و تزئینات زیبا و با شكوه هستند و بادگیر، حوضخانه و انواع اُرسی (پنجره های مشبك رنگی) در بیشتر آنها دیده می شود.
* مجموعه كاروانی
طبق مطالعات و پژوهش های صورت گرفته در حوزه راه های منطقه و با توجه به مطالب عنوان شده در سفرنامه ها، می توان گفت روستای سریزد یكی از ایستگاه های با اهمیت كاروانی در مسیر ری – كرمان بوده است. این راه باستانی از محله پایین در شمال روستا می گذشته و اكنون نزدیك به ۳ كیلومتر به سمت جنوب غربی تغییر مسیر داده است. در این مجموعه منحصر به فرد چاپارخانه، آب انبار، مسجد جامع، حسینیه و ۲كاروانسرا وجود دارد. البته تا چند سال پیش یك پایاب نیز در كنار كاروانسرای شاه عباسی وجود داشته كه اكنون به دلیل خیابان كشی، زیر زمین مدفون شده است.
* قلعه سریزد
این بنا یكی از عظیم ترین و زیباترین قلعه های دفاعی در كویر مركزی ایران است. به گفته صاحبنظران، هسته اولیه این قلعه مربوط به دوران ساسانی است و در دوره صفویه در ۳ طبقه مرمت و بازسازی شده است. عناصر تدافعی مانند دروازه، خندق، حصار و دیوارهای تو در تو، برج های مراقبتی و تیركش در آن به خوبی مشاهده می شود. اتاق جهت اسكان موقت، انبار های آذوقه و محل نگهداری دام از مهم ترین فضاهای موجود در قلعه سریزد است. در ورودی قلعه بر روی خندق پل متحركی نصب شده بوده كه هنگام شب، به كمك طناب و قرقره بلند می شده و در پشت دروازه قرار می گرفته است. این قلعه با توجه به سابقه تاریخی، فضاهای متنوع و بافت پیرامونش مكان مناسبی برای ساختن فیلم های تاریخی است.
متأسفانه با وجود جاذبه های بی نظیر طبیعی، تاریخی و معماری، كمتر از ۵ درصد از گردشگران بی شمار داخلی و خارجی كه سالانه از شهر یزد بازدید می كنند، به دیدن روستای سریزد می آیند. همواره خشت های پیر و خسته روستای دوستی در انتظار نفس های تازه و نگاه های پر انرژی بازدید كنندگان خواهد بود.