بازار كاشان

بازار كاشان از جمله مهمترین آثار تاریخی و دیدنی شهر كاشان است و از اواسط خیابان بابا افضل تا حدود دروازه دولت ادامه دارد

شهر تاریخی كاشان با قدمتی گران به اندازه تپه‌های باستانی سیلك همچون نگینی پر بها در میان كویر و دامنه‌های زاگرس در استان اصفهان همچنان پایدار و استوار خودنمایی می‌كند.

مجموعه بازار كاشان نیز با سامان‌مندی فضاهای معماری و همجواری با راه‌های بازرگانی باستانی، یكی از پر رونق‌ترین و باشكوه‌ترین بازارهای ایران به شمار می‌آید.

دوران اوج و رواج بازار كاشان مربوط به زمان صفویه و به خصوص دوران شاه عباس اول است. غالبا سیاحان و جهانگردانی كه در عصر صفوی و قاجار، به ایران و به خصوص كاشان سفر می‌كردند، همواره عظمت و شكوه بازار این شهر را مورد تمجید قرار می‌دادند.

در مجموعه بازار كاشان علاوه بر راسته بازارهای اصلی نظیر مسگرها، زرگرها، كفاش‌ها، بزازها، بازارچه‌های میانچال، ملك، ضرابخانه و رنگرزها، مساجد، بقاع، كاروانسراها، تیمچه‌ها، حمام‌ها و آب انبارهای متعددی وجود دارد كه هر یك از آنها در دوره‌ای خاص ساخته شده‌اند.

از دیرباز بازار كاشان به جهت ساماندهی منظم و معماری بی نظیر و با شكوه مجموعه فضاهایش مورد توجه و تحسین بوده است.

به طوری كه سر آنتوان شرلی شرحی در باب یكی از سفرهایش با شاه عباس به كاشان می‌نگارد و همچنین تاورنیه فرانسوی در سفرنامه خود می‌نویسد: بازار های كاشان خیلی زیباست و با تاق‌های خوب پوشیده شده، كاروانسراها هم بزرگ و راحت است.

بازار كاشان با وجود رونق و زیبایی بسیار در دوران سلجوقی و صفوی، به سبب زلزله شدید در سال ۱۱۹۲ قمری ویران شد و در پی وقوع این حادثه علاوه بر تخریب ابنیه تاریخی شهر، بافت بازار نیز از بین رفت.

بازار فعلی كاشان روی بقایای بازار قدیم كه در اثر آن زلزله فروریخته بود، بازسازی شد. فضاهای معماری امروز بازار كاشان در واقع از بازسازی‌های دوران قاجاریه و بخصوص دوره حكمرانی فتحعلی شاه باقی‌مانده است.

مجموعه تاریخی بازار كاشان از نظر مكانی با امتداد شرقی غربی از دروازه قدیمی شهر (دروازه دولت) آغاز شده و تا گذر پا نخل ادامه می‌یابد. در گذر از این مسیر، راسته بازار مسگرها، میانچال، بالا بازار، درب زنجیر، زرگر ها و گذر نو قرار دارند.

در بازار كاشان راسته اصلی، مجموعه میانچال به عنوان كانون اصلی بازار می‌باشد كه بر خلاف الگوهای دیگر، شكل خطی ندارد. این مجموعه شامل عناصر مختلفی چون تیمچه، سرا، آب انبار و مسجد مدرسه است.

وجود چهار سوق میانچال و راسته های فرعی یا بازارچه‌های كفاش‌ها، بزازها، ریسمانچی‌ها و بازار ملك بر شكوه و جلال این بازار كاشان می‌افزاید.

راسته مسگرها از میدان دروازه دولت تا میدان سنگ (مسجد میرعماد) به عنوان یكی از پررونق‌ترین راسته‌های بازار كاشان به حساب می‌آید. در بخشی از میدان سنگ، جلوخانی قرار دارد كه به نوعی فضای ارتباطی و دستیابی به مسجد میرعماد را فراهم می‌كند.

از مسجد میرعماد (میدان سنگ) تا مجموعه میانچال را راسته بازار بزرگ یا بالا بازار می‌نامند كه یكی از پرجنب و جوش‌ترین راسته‌های بازار كاشان است. كاركرد این راسته، صباغی یا رنگرزی بوده و آن را منسوب به حاج حسین صباغ می‌دانند كه بانی آب انباری به همین نام در بازار است.

پس از گذر از مجموعه میانچال راسته‌های زرگرها، گذر نو و پا نخل قرار دارند. بازارچه پانخل به دلیل ساخت خیابان از پیوستگی كالبدی بازار جدا مانده و عملا قدیمی‌ترین بخش بازار كاشان بدون هیچ عملكردی در انتهایی‌ترین بخش بازار از چرخه اقتصادی شهر خارج شده است. پس از بازار پانخل، محله درب باغ و نهایتاً دروازه غربی قدیمی شهر قرار دارد.

تیمچه امین الدوله به دستور فرخ خان غفاری در سال ۱۲۸۵ قمری عهد ناصر الدین شاه قاجار از سوی استاد معمار مریم كاشانی ساخته شد. كاروانسرای گمرك یا سرای خان كه از نظر وسعت و بزرگی در بازار كاشان بی همتاست، در سمت شمالی بالا بازار و نزدیك میدان سنگ واقع شده است.

در بالای ورودی حجره های اطراف میانسرا، كاشی‌های منقوش هندسی و روایی وجود دارد كه مجلس بزم و رزم و شكار و … را نمایش می‌دهد. از كاروانسراهای موجود در بازار تاریخی كاشان می‌توان به كاروانسرای ذغالی‌ها، كاروانسرای نو و میرپنج اشاره كرد كه به سبب نزدیكی به دروازه اصلی شهر، نقش به سزایی در تبادلات اقتصادی شهر داشته‌اند.

مجموعه فرهنگی، تاریخی بازار كاشان با وجود تمام قابلیت‌های نهفته و آشكارش در برابر خانه‌های تاریخی و جاذبه‌های فراوان دیگر موجود در شهر كاشان متأسفانه مورد بی مهری مسئولان و بازدیدكنندگان قرار گرفته است.