مدرسه دارالفنون

از جاذبه های تاریخی تهران و قدیمی ترین مدرسه ای كه در تهران تاسیس شد مدرسه دارالفنون است یكی از كهن‌ترین بنیادهای آموزشی نوین ایران است كه به كوشش میرزاتقی‌ خان فراهانی (امیركبیر)، در سال ۱۲۳۱ خورشیدی (۱۸۵۱ میلادی- ۱۲۶۸ هجری قمری) بازگشایی شد.
میرزاتقی خان در سال ۱۲۴۴ هجری قمری هنگامی كه تنها ۲۲ سال داشت، همراه گروهی به سرپرستی خسرومیرزا برای پوزش‌خواهی از كشته شدن گریبایدوف؛ كاردار روسیه در ایران، به روسیه سفر كرد و در آنجا مدرسه‌های نوین، كارخانه‌ها و بنیادهای علمی و فنی روسیه را دید. همچنین در سال ۱۲۵۹ هجری قمری سرپرست گروه ایرانی در نشست ارزنه‌الروم در خاك عثمانی بود و در سه سالی كه در آنجا بود، با مدرسه‌های نوین عثمانی آشنا شد و حتی از جان داوودخان؛ مترجم نخست دولت ایران خواست چند كتاب شناخته‌شده تاریخی، جغرافیایی و سیاسی را كه خود برگزیده بود، به زبان فارسی برگرداند. مطالعه این كتاب‌ها نیز به نوبه خود بر آگاهی امیركبیر از بنیادهای علمی غرب افزود. پس از آن كه میرزاتقی خان به صدراعظمی ایران برگزیده شد، به جای آن كه به گسترش شهر و افراشتن كاخ‌ها و برج و باروها بپردازد، در بنیان‌گذاری دارالفنون كوشید.

ساختمان بنیاد آموزشی دارالفنون با معماری میرزارضا مهندس‌باشی در بخشی از ارگ سلطنتی و زمین‌های پیرامون آن پی‌ریزی و كار ساخت آن از ۱۲۶۶ هجری قمری آغاز شد و در سال ۱۲۳۲ خورشیدی به پایان رسید. در چهار طرف دارالفنون ۵۰ اتاق هم‌اندازه (به ابعاد ۴×۴ متر) ساخته شد و بخش‌هایی از دیوارها با گچبری و نقش‌های زیبا زینت یافت. در مقابل اتاق‌ها، ایوان واقع شده و در میان حیاط آن حوضی ساخته و پیرامون آن درختان و سبزه كاشته بودند.

در سال ۱۲۶۷ هجری قمری، جان داوود خان؛ مترجم اول دولت ایران، برای به خدمت گرفتن آموزگار، به دربار اتریش فرستاده شد. امیركبیر از جان داوود خان خواست ۶ استاد توانمند در كارهای نظامی و زمینه‌های وابسته، برای ۶ سال استخدام كند كه حقوق سالیانه همه آنان بیش از ۴۴۰۰ تومان نباشد و البته هزینه رفت و برگشت آنان را نیز دولت ایران بدهد. پس از مدتی سفارش كرد یك استاد كه بتواند فیزیك و شیمی درس بدهد و داروسازی را به شاگردان بیاموزد و دو معدنچی كه در كار معدن توانمند باشند نیز به خدمت بگیرد كه حقوق سالیانه آن ۹ نفر روی هم از ۵۰۰۰ تومان نگذرد. در آن زمان فرانسوا ژوزف امپراتور اتریش و مجارستان بود و جان داوود خان را به گرمی پذیرفت و او توانست ۷ استاد اتریشی را به خدمت دولت ایران بگیرد. با هریك از استادان جداگانه قرارداد بسته شد كه ماده سوم و چهارم آن شایان توجه است. بر اساس ماده سوم، استادان اتریشی هرگونه شكایت خود را باید بدون واسطه دیگری به آگاهی دولت ایران برسانند و بر اساس ماده چهارم، آنان باید به آداب و رسوم و قانون‌های ایران احترام بگذارند و خلاف آن انجام ندهند.

متأسفانه زمانی كه آموزگاران اتریشی به تهران رسیدند، امیركبیر از كار بركنار شده بود و میرزا آقاخان نوری به جای وی منسوب شده بود. میرزا آقاخان به گونه‌ای سرد و نامهربان آموزگاران را پذیرفت و این سردی رفتار ایرانیان را دكتر پولاك در خاطرات خود درج نموده است. در این میان سرهنگ شیل كه تا سال ۱۲۳۲ خورشیدی وزیر مختار انگلیس در ایران بود، اعتمادالدوله را برانگیخت تا استادان اتریشی را به بهانه‌ای بازگرداند و به جای آنان استادان انگلیسی استخدام نماید. اگرچه میرزا آقاخان نوری با این كار موافق بود، اما ناصرالدین شاه زیر بار نرفت و جان داوود خان را كه زمینه آمدن استادان اتریشی را به ایران فراهم كرده بود، به حمایل سرخ سرتیپی مفتخر نمود.

در نهایت این مركز در روز یك‌شنبه پنجم ربیع‌الاول سال ۱۲۶۸ هجری قمری (۱۲۳۱ خورشیدی) و ۱۳ روز پس از كشته شدن میرزاتقی خان فراهانی، با هفت نفر آموزگار اتریشی و چند مترجم كه از میان دانش‌آموختگان فرستاده شده به فرانسه، برگزیده شده بودند، آغاز به كار كرد.

استادانی كه به ایران آمدند عبارت بودند از:

* دكتر ادوارد ژاكوب پولاك؛ او نخستین پزشك و جراح پزشكی نوین است كه به خدمت دولت ایران درآمد و استاد پزشكی دارالفنون بود.

* كاپیتان زاتی؛ مهندس نظام و استاد هندسه بود اما چون كم به مدرسه می‌آمد، میرزا ملكم‌خان به جای او هندسه آموزش می‌داد. زاتی در سال ۱۲۶۹ هجری قمری در پی شیوع وبا در ایران، جان باخت و او را در كلیسای ارمنی‌ها در محله‌ دروازه به خاك سپردند. عبدالرسول‌خان، یكی از بهترین دانش‌آموخته‌های دارالفنون، مترجم او بود.

* كرشیش؛ به عنوان استاد توپخانه به دارالفنون آمد اما چون تاریخ، جغرافیا، حساب و هندسه می‌دانست، این رشته‌ها را نیز آموزش می‌داد. او به كمك دانش‌جویان خود كتاب‌های زیادی نوشت یا ترجمه كرد.

* چارنوتا، استاد معدن‌شناسی بود و پیرامون معدن‌های البرز بررسی‌هایی انجام داد و به مازندران نیز سفر كرد. وی در پی همه‌گیری وبا در سال ۱۲۶۹ هجری قمری جان باخت. نخست میرزارضا كاشانی كه در زمان محمدشاه به اروپا رفته بود و سپس میرزا آقای تبریزی مترجم او بودند.

* فوكاتی، شیمی و داروسازی را آموزش می‌داد. میرزا كاظم محلاتی مشهور به محمدكاظم‌ خان شیمی، برجسته‌ترین دانش‌آموخته او بود كه پایه‌گذار شیمی نوین در ایران است. میرزارضا كاشی مترجم او بود.

* نمیرو؛ استاد سواره نظام و روش‌های نظامی بود و همانند كرشیش پس از پایان قرارداد خود زمانی در ایران ماند. آندره (یك خیاط اتریشی) كه پیش از او به ایران آمده بود، مترجم او بود. در كار جراحی با دكتر پولاك همكاری داشت و بیماران را با اِتِر بیهوش می‌كرد.

* كاپیتان گومنز؛ استاد پیاده نظام و روش‌های نظامی و مشاور امیركبیر در اصلاح نظام بود. او برای دو سال به ایران آمده بود، اما چند ماه پیش از پایان آن در آغاز سال ۱۲۶۹ هجری قمری، استعفا داد و از ایران رفت.

انتخاب معلمان اتریشی به این دلیل بود كه امیركبیر معتقد بود معلمان خارجی باید از مداخله در كارهای سیاسی مملكت پرهیز كنند و تنها به كار تدریس بپردازند به همین دلیل از استخدام معلمان روسی، انگلیسی و فرانسوی پرهیز كرد (اگرچه در سال ۱۲۷۳ هجری قمری چند استاد فرانسوی به نام‌های مسیو بنزك، مسیو پتی، مسیو نیكولا، مسیو یش و دكتر تالوزان، به جمع اساتید دارالفنون اضافه شدند).

در روز گشایش مدرسه، ناصرالدین شاه پیش از رفتن به شكار، به مدرسه آمد و جشن باشكوهی در حضور شاه و درباریان و استادان خارجی و ایرانی برگزار شد. نخستین درسی كه آموزش آن در همان روز صورت گرفت، مشق پیاده نظام بود و سپس آموزش رشته‌های دیگر نیز آغاز شد.

دارالفنون در ابتدا دارای ۱۰۰ دانش‌آموز از فرزندان بزرگان قاجار، ثروتمندان و وابستگان دولتی بود اما در همان آغاز كار نزدیك ۵۰ نفر دیگر نیز به شمار دانش‌جویان دارالفنون افزوده شد و به این ترتیب شمار آنان كه بیشترشان بین ۱۴ تا ۱۶ سال بودند، به ۱۵۰ نفر رسید. مدت آموزش دانش‌آموزان، ۶ تا ۷ سال در نظر گرفته شده بود.

دارالفنون از آغاز به این نام خوانده نمی‌شد. در نامه‌های خصوصی و رسمی امیركبیر از این مركز با نام مدرسه، مدرسه جدید، مدرسه نظامیه و مكتب‌خانه پادشاهی یاد شده و نام مكتب‌خانه پادشاهی یا شاهی بیشتر به كار می‌رفته است. در روزنامه وقایع اتفاقیه سال ۱۲۶۷ هجری قمری، نام‌های تعلیم‌خانه و معلم‌خانه نیز آمده است. نام دارالفنون پس از آغاز به كار آن بنیاد آموزشی بر سر زبان‌ها افتاد و به نظر می‌رسد نخستین بار محمدعلی خان؛ وزیر امور خارجه در نامه‌هایی كه به برخی دولتمردان برای گزینش شاگردان دارالفنون نوشت، آن را به كار برده باشد. در روزنامه وقایع اتفاقیه نیز نخستین بار در شمار سوم صفر ۱۲۶۸ به كار رفته است.

دارالفنون تا زمان آغاز به كار وزارت علوم، زیر نظر میرزا محمدعلی خان؛ وزیر امور خارجه اداره می‌شد. عزیز خان سردار كل نخستین مدیر دارالفنون بود و این جایگاه پس از او به محمدخان امیرتومان رسید. ریاست این بنیاد آموزشی (كه می‌توان آن را نخستین دانشگاه نوین ایران دانست)، در سال ۱۲۳۷ خورشیدی به علی‌قلی میرزا؛ اعتماد‌السلطنه واگذار شد كه در سال ۱۲۴۰ خورشیدی، نخستین وزیر علوم ایران شد. پس از دوران كوتاه مدیریت عزیز خان، رضاقلی خان هدایت تا سال ۱۲۷۹ قمری، زیر نظر وزیر علوم، به اداره دارالفنون پرداخت و كارهای مهمی برای پیشرفت آن انجام داد. از رضاقلی خان هدایت كتاب‌های زیادی برجای مانده است. پس از وی دو پسرش، علی‌قلی خان (مخبرالدوله) و جعفرقلی خان (نیرالملك) به اداره دارالفنون پرداختند. این مركز در سال ۱۲۶۶ خورشیدی به كوشش نیرالملك اندكی گسترش یافت و چند اتاق و تالار بزرگ به آن افزوده شد.

دارالفنون همواره یكی از سازمان‌های تحت فرمان دربار به شمار می‌آمد و مدیران و استادان آن به پیشنهاد صدراعظم و فرمان ناصرالدین شاه برگزیده می‌شدند و بودجه آن نیز از خزانه سلطنتی پرداخت می‌شد. بودجه دارالفنون در سال آغاز به كار آن ۷۷۵۰ تومان و در سال ۱۳۰۷ هجری قمری، ۳۰ هزار تومان بود. اما به این دلیل كه گاهی خزانه سلطنتی به شدت كاهش می‌یافت و اعتبار مالی نیز كفایت نمی‌كرد و پرداخت هزینه‌های مدرسه به دشواری انجام می‌شد، اعتضاد السلطنه (وزیر علوم وقت) بر آن شد كه درآمد ثابت و پابرجایی برای مدرسه بیابد از این رو از شاه خواست مالیات ملایر را به دارالفنون اختصاص دهد. این درخواست پذیرفته شد و این كار به شكوفایی بیش از پیش دارالفنون انجامید. اعتضاد السلطنه پیوسته از دارالفنون بازدید می‌كرد و كارهای مهم دیگری نیز در راستای شكوفایی بیشتر دارالفنون انجام داد از جمله آن كه تعداد روزهای كار آموزشی را افزایش داد. تا سال ۱۲۴۰ خورشیدی دارالفنون روزهای عید ملی و مذهبی، روزهای سوگواری، روزهای دوشنبه و جمعه هر هفته و روزهای ماه رمضان تعطیل بود و طی سال بیش از ۱۸۰ روز باز نبود. در این زمینه اعتضاد السلطنه تعطیلی روزهای دوشنبه و تعطیلات دیگر را محدود كرد و به این ترتیب روزهای كاری دارالفنون پس از كسر روزهای تعطیلات تابستانی و روزهای جشن نوروز، به بیش از ۲۰۰ روز افزایش یافت.

كارمندان اصلی دارالفنون عبارت بودند از سرهنگ آجودان، سرهنگ تحویل‌دار، ناظر، كتاب‌دار، مستوفی، حسابدار، رئیس‌الكتاب (احكام نویس)، خیاط ویژه، صحاف، نجارباشی و چند قراول.

از سال ۱۲۷۲ هجری قمری نیز كارمندی به نام روزنامه‌نگار افزوده شد كه همه رویدادهای مهم روزانه مدرسه را در دفتری می‌نوشت و نگهداری می‌كرد. در آن دفترها كه در حال حاضر برخی از آن‌ها در كتابخانه ملی نگهداری می‌شود، حضور و غیاب معلمان، درس‌هایی كه داده می‌شد، غیبت شاگردان، جریمه‌ها، درگیری‌ها، بازدیدهای سرشناسان و هرچه كه به نظر مدیران مدرسه مهم به نظر می‌رسید، نوشته می‌شد. همچنین به فرمان ناصرالدین شاه در هر سال چند بار گزارش‌هایی از چگونگی پیشرفت دانشجویان تنظیم می‌شد و در روزنامه وقایع اتفاقیه به چاپ می‌رسید.

در گوشه شمال شرقی مدرسه، تالار بزرگی برای نماش ساخته بودند كه موسیو لومر (استاد موسیقی) و میرزا علی‌اكبر خان نقاش‌باشی (مزین‌الدوله)، نمایش‌هایی در آن اجرا می‌كردند. مزین‌الدوله درس‌های نظری موسیقی را كه لومر به زبان فرانسوی نوشته بود به زبان فارسی برگرداند و نخستین كتاب موسیقی نظری (تئوری موسیقی) را به روش پرسش و پاسخ به دو زبان فرانسه و فارسی تنظیم و در سال ۱۳۰۱ در چاپخانه دارالفنون به چاپ رساند.

دارالفنون علاوه بر چاپخانه، یك عكاسخانه خوب نیز داشت.

شاگردان هر كدام از رشته‌های آموزشی دارالفنون، پوشش ویژه‌ای داشتند كه رشته آموزشی آنان از روی آن شناخته می‌شد. ایشان سالی دو دست لباس تابستانی و زمستانی و كمك هزینه ماهانه دریافت می‌كردند.

در دارالفنون سالی سه بار آزمون برگزار می‌شد و شاگردانی كه در آزمون‌های مدرسه رتبه‌های برتر را به دست می‌آوردند و استادانی كه در راه آموزش آنان كوشش كرده بودند، در حضور شاه نشان سلطنتی می‌گرفتند و مقرری ماهانه آنان افزایش می‌یافت. در عوض استادان و شاگردان كم‌پیشرفت، بازخواست و گاهی اخراج می‌شدند.

برای آن كه همه كسانی كه در یك رشته تحصیل می‌كردند در یك سطح آموزشی قرار گیرند و برخی بر اثر سستی یا كم‌توانی ذهنی از دیگران عقب نمانند، شاگردانی را كه توانایی و پیشرفت بیشتری داشتند، وادار می‌كردند به آنان درس‌های نخوانده یا نیاموخته را بیاموزند. اینان اگر در پیشرفت شاگردانی كه به ایشان سپرده شده بود كوشش می‌كردند، پاداش می‌گرفتند و اگر در این كار سستی می‌كردند، تنبیه می‌شدند.

در واقع همین دانش‌آموختگان دارالفنون در دگرگون نمودن چهره بازمانده از تمدن ایران، گسترش دانش در ایران و همچنین در انقلاب مشروطه، نقش چشم‌گیری داشتند.

از جمله كارهای ارزنده‌ای كه توسط دانش‌آموختگان دارالفنون انجام شد، ساخت دستگاه فرستنده تلگراف بود كه توسط مسیو كرشیش (معلم توپخانه و ریاضی) به كمك دانش‌جویان خود انجام گرفت و آغازی برای گسترش ارتباط از راه دور در ایران بود.

۸۰ سال پس از آغاز به كار دارالفنون، در سال ۱۳۰۸ خورشیدی وزارت فرهنگ از مهندس ماركوف روسی خواست بنای دارالفنون را بازسازی كند. ماركوف دارالفنون را بر اساس آمیزه‌ای از معماری عصر هخامنشی و صفوی بازسازی كرد و به جز چند بخش محدود مانند حیاط، آب‌نما و ایوان حیاط شمالی، همه‌ بخش‌ها را دگرگون ساخت. این بنا از آن پس یكی از دبیرستان‌های پیشرو و شناخته‌شده‌ تهران شد. پس از انقلاب، آموزش و پرورش كاربری دارالفنون را از دبیرستان به مركز آموزش تربیت معلم، خوابگاه و مركز آموزش‌های ضمن خدمت تغییر داد و در ۱۳۷۵ خورشیدی آن را بست و در سال ۱۳۷۸ بنا شد جایگاه اسناد آموزش و پرورش ایران شود.

دارالفنون با عنوان «گنجینه و مركز اسناد آموزش و پرورش» كه زیرمجموعه‌ پژوهشگاه آموزش و پرورش به شمار می‌آید، كارهای فرهنگی و پژوهشی خود را آغاز كرده است.

گردآوری و نگهداری سندهای آموزش و پرورش ایران در ۱۵۰ سال گذشته، فهرست كردن مقاله‌ها و گزارش‌هایی كه پیرامون دارالفنون در روزنامه‌های دوران قاجار چاپ شده است، تنظیم و نشر زندگینامه‌ فرهیختگان دارالفنون و برگزاری همایش‌ها و سخنرانی‌هایی پیرامون دارالفنون و جایگاه آن در تاریخ معاصر ایران، از جمله‌ كارهای دارالفنون امروزی است.

دارالفنون در ۲۵ تیر ۱۳۶۷ خورشیدی در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسید.

 مدرسه دارالفنون یكی از بهترین جاذبه های گردشگری شهر تهران می باشد

ساخت دارالفنون
مدرسه دارالفنون به دست امیركبیر صدراعظم زمانه خود ساخته شد و این شخصیت از جمله شخصیت های محبوب ایران می باشد كه بی شك نام آن برای همگان آشنا خواهد بود. ناصر الدین شاه قاجار كه امیركبیر را فردی دانا و عالم می دانست برای افكار وی اهمیت ویژه ای قائل بود و امیركبیر به جهت ترویج علم در میان مردم نظر ساخت مدرسه ای برای آموزش نوجوانان را مطرح كرد كه با مخالفت های بسیاری روبرو شد، اما سرانجام توانست تایید پادشاه را دریافت نماید. امیركبیر به مدت 3 سال و 3 ماه صدراعظم ایران بود و خدمات ارزنده ای برای مملكت ارائه نمود و به دلیل حسودی بسیاری از صاحب منصبان دولت اجازه كار به وی داده نشد و او را به قتل رساندند. امیركبیر نتوانست كار ساخت مدرسه دارالفنون را به اتمام برساند اما بنای اصلی این مدرسه توسط امیركبیر ساخته شد. به همین دلیل نام سازنده این مدرسه امیركبیر می باشد و پس از گذشت سالیان پس از مرگ آرزوی او به سرانجام رسید و مدرسه دارالفنون به صورت كامل شروع به فعالیت نمود.

 مدرسه دارالفنون توسط میرزا تقی‌خان امیركبیر در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار تاسیس شد

دلیل ساخت مدرسه دارالفنون
برای ساخت دارالفنون دلایل مختلفی ذكر می شود و امیركبیر از ابتدای صدارت خود سعی بر افزایش آگاهی مردم كشور داشت اما پس از شكست ایران و روسیه همه به خواسته امیركبیر پی بردند چرا كه همه دانستند دلیل شكست ایران نداشتن آگاهی مردم بوده است و پس از این جنگ جرقه اول برای ساخت دارالفنون زده شد. در سال 1244 قمری امیركبیر به روسیه سفر كرد و مدارس و حوزه های علمیه متعددی را در این كشور مشاهده كرد و پس از بازگشت به كشور تصمیم بر احداث مدرسه ای در ایران گرفت.

امیركبیر دانسته های خود را به ناصرالدین شاه منتقل كرد و ناصرالدین شاه با نظریه ساخت مدرسه موافقت نموده و ساخت این بنا را به میرزا رضا مهندس باشی سپرد. مهندس باشی از جمله مهندسان حرفه ای زمان بود كه توانست بنای اصلی مدرسه را بنا نماید. دارالفنون فضای وسیعی دارد و بسیاری از نوجوانان در این مدرسه مشغول به كسب علم شدند و نقش بسزایی در افزایش علم و آگاهی مردم در آن زمان داشته است. درب اصلی این مدرسه ابتدا در خیابان الماسیه قرار گرفته بود كه بعدها به خیابان ناصر خسرو انتقال یافت.

 ساختمان دارالفنون در خیابان ناصرخسرو در مركز شهر تهران جای گرفته‌است

بخش های مدرسه دارالفنون
مدرسه دارالفنون تشكیل شده از بخش های مختلفی می باشد كه تمامی این بخش ها به تدریس علم اختصاص داده شده بود. این مدرسه تشكیل شده از 50 اتاق می باشد كه در تمامی این اتاق ها كنده كاری ها و گچبری های زیبایی انجام شده و اتاق ها فضایی آرام و دل انگیز دارند. این اتاق ها از نظر اندازه دقیقا شبیه به یكدیگر هستند و مانند مدارس امروزی در هر یك از این كلاس ها یك نوع درس به دانش آموزان تعلیم داده می شد. جلوی هر یك از اتاق های دارالفنون یك ایوان ساخته شده است و تمامی اتاق ها به شكل مربع با طول و عرض 4 متر می باشد.

بر روی برخی از دیوارهای اتاق و راهروهای آن گچبری های بسیار شكیل انجام شده است و شاهد تذهیبات خاصی بر روی آنها هستیم. در این اتاق ها بخشی برای نشستن آموزگار تعبیه شده بود كه به دلیل بلندتر بودن این بخش نسبت به سایر بخش های كلاس اشراف كامل بر كلاس دارد. قسمت كف كلاس ها از سنگ پوشانده شده است و در زمان قدیم دانش آموزان بر روی قالی هایی كه بر روی سنگ پهن می شده می نشستند.

 مدرسه دارالفنون تشكیل شده از بخش های مختلفی می باشد

حیاط دارالفنون
حیاط دارالفنون یكی از دیگر بخش های زیبای مدرسه می باشد كه در این حیاط تمامی عوامل دخیل بر زیبایی در نظر گرفته شده است. در بخش میانی حیاط مدرسه یك حوض بزرگ تعبیه شده است كه به زیبایی هرچه تمام تر فضا افزوده است. امروزه نیز این حوضچه باقی مانده و در داخل آن در تمامی اوقات آب زلالی وجود دارد. این حوضچه مصارف گوناگونی داشته است و مهمترین استفاده آن آب خوردن دانش آموزان بوده است. سرچشمه آب حوضچه از قنات معروف آب شاه بوده است كه دارای آب زلالی بوده و یكی از بهترین آب های تهران در آن زمان بوده است.

قرار گرفتن حوضچه در میان درختان زیبا و بزرگ فضا را زیباتر نموده است و درختانی كه در اطراف حوضچه قرار گرفته اند زردآلو، شاه توت، توت و گوجه هستند كه در همان زمان ساخت دارالفنون ساخته شده اند. اطراف حوضچه به صورت سنگ كاری شده بوده و دور تا دور فضای حیاط را پوشش داده است كه از طریق این راه ها می توانید رفت و آمد داشته باشید. امروزه یك دستگاه كوچك در وسط حوضچه تعبیه شده كه آب را مانند فواره به آسمان پرتاب می كند.

 هدف از ساخت دارالفنون افزایش آگاهی و علم مردم معمولی كشور بوده است

دروازه دارالفنون
دروازه دارالفنون یكی از زیباترین بخش های این مدرسه می باشد كه معماری زیبایی داشته و توجه همگان را به خود جلب خواهد كرد. این دروازه به صورت كاملا سنتی معماری شده و با مشاهده آن می توانید به فرهنگ و معماری اصیل ایرانی پی ببرید. این دروازه دارای طاق بزرگی می باشد از دو طرف درگاه قابل مشاهده است. در بخش میانی و بالای دروازه یك كتیبه بزرگ آبی رنگ تعبیه شده است كه در میان این كتیبه نام دارالفنون و سال تاسیس آن حك شده است.

برای نگهداری طاق دروازه 2 ستون نقره ای رنگ ساخته شده بود كه این ستون ها به شكل استوانه بوده و استحكام بسیار بالایی دارند. در بخش بالایی دروازه اصلی آن دو لنگه چوبی قهوه ای رنگ قرار گرفته كه طاق دروازه بر روی این چوب ها قرار گرفته است. دروازه اصلی این مدرسه در خیابان ناصر خسرو كنونی می باشد و به دلیل دسترسی راحت مورد بازدید بسیاری قرار گرفته است. برای ساخت دروازه نیز از آجر استفاده شده است كه نشان دهنده معماری اصیل ایرانی می باشد.

 دروازه دارالفنون یكی از زیباترین بخش های این مدرسه می باشد

تاسیس دارالفنون
جالب است بدانید كه مدرسه دارالفنون دقیقا 13 روز قبل از مرگ امیركبیر تاسیس شد و تاریخ تاسیس آن به ششم دی ماه سال 1230 بر می گردد. با اینكه دارالفنون به دست امیركبیر ساخته شد اما متاسفانه نتوانست در روز تاسیس این مدرسه حضور داشته باشد. پس از امیركبیر آقا خان نوری صدراعظم شد كه تاسیس این مدرسه نیز با حضور صدر اعظم جدید انجام گرفت. بسیاری از مدرسان این مدرسه از كشورهایی نظیر اتریش، آلمان و فرانسه بودند كه دلیل آن را می توان نداشتن میانه خوب امیركبیر با كشور روسیه دانست.

این مدرسه ابتدا با 30 دانش آموز شروع به فعالیت نمود و پس از گذشت تنها چند ماه توانست دانش آموزان بسیاری را گرد هم آورد و تنها 2 سال از تاسیس آن گذشته بود كه تمامی 50 كلاس آن پر از دانش آموز و مدرس شد. مدرسه دارالفنون به عنوان اولین مدرسه و دانشگاه مدرن در ایران می باشد و به همین دلیل در تمامی نوشته های تاریخ مراكز علمی و دانشگاه های خارجی با نام دارالفنون شناخته می شد. امروزه از ساختمان دارالفنون برای یك مركز اداری استفاده می شود و البته امكان بازدید از آن برای گردشگران نیز وجود خواهد داشت.

تاریخچه مدرسه دارالفنون
مدرسه دارالفنون تاریخچه پر رمز و رازی دارد و بارها و بارها مورد بازسازی و ترمیم قرار گرفته است. بنای این مدرسه در سال 1230 افتتاح شد و پس از افتتاح مدرسه به مدت 80 سال فعالیت داشت و طی این 80 سال دانشمندان بسیاری در این مدرسه مشغول به تحصیل علم شدند. در سال 1308 دارالفنون تخریب شد و میرزا یحیی خان اعتمادالدوله كه به عنوان وزیر وقت ایران بود كلیه بخش های دارالفنون را كوبید و تمامی ستون ها و بنای اصلی ساختمان از بین رفت. ساختمان امروزی دارالفنون به دست همین فرد ساخته شده است و معمار روسی با نام نیكولاس ماركوف بر كار ساخت دارالفنون نظارت داشت و به همین دلیل هیچگونه عیب و ایرادی در كار ساخت آن شاهد نخواهید بود و تمامی نكات حائز اهمیت بر زیبایی بنا، در نظر گرفته شده است و ساختمان كنونی بسیار زیباتر از ساختمان قبلی آن بوده است.

مدرسه ابتدا حالت آكادمیك داشته است اما توجه داشته باشید كه در سال 1317 مدرسه حقوق و طب از مدرسه دارالفنون جدا شد و به همین دلیل دارالفنون به یك دبیرستان عادی تبدیل شد و از این پس دانش آموزان در مقطع دبیرستان می توانستند در آن ثبت نام نمایند.

گذشت زمان و دارالفنون
همانطور كه در بخش قبل نیز به آن اشاره شد، دارالفنون از سال 1317 به یك دبیرستان بدل شد و به همین دلیل مقاطع تحصیلی پایین تر را پوشش می داد. این مدرسه تا سال 1357 بود كه به عنوان یك دبیرستان فعالیت می كرد و در این سال به دلیل انقلاب ایران، كاربری آن به صورت كلی تغییر كرد و از دبیرستان به مركز تربیت معلم تبدیل شد. توجه داشته باشید كه پس از گذشت سالیان دارالفنون از تربیت معلم به آموزش و پرورش تغییر پیدا كرد.

در سال 1368 بود كه دارالفنون به عنوان میراث فرهنگی ایران ثبت شد و به یكی از مراكز گردشگری مهم تهران بدل شد. مدرسه دارالفنون امروزه قرار است به موزه تبدیل شود و به عنوان یك گنجینه شناخته می شود. توجه داشته باشید كه دارالفنون در موقعیت مناسبی قرار گرفته و به راحتی می توانید به آن دسترسی داشته باشید. امروزه از دارالفنون به خوبی مراقبت می شود و مورد بازسازی های متعددی قرار گرفته و به همین دلیل زیبایی اولیه خود را حفظ كرده  است. تماشای نمای كنونی این مدرسه توجه همگان را به خود جلب خواهد كرد و قرار گرفتن آن در یك خیابان پرتردد سبب شده كه بسیاری آن را هدف قرار دهند.

 در ابتدا مدرسه دارالفنون نام دیگری داشته است و طی سالیان دراز نام آن تغییر های بسیاری كرد

استادان برجسته دارالفنون
در مدرسه دارالفنون تهران استادان بسیاری فعالیت داشته اند و به همین دلیل این مدرسه از شهرت جهانی برخوردار بوده و این مدرسه محل تعلیم دانشمندان و متفكران بزرگ ایران بوده است. از جمله مدرسان حرفه ای این مدرسه می توان به موارد زیر اشاره كرد:

- دكتر ادوارد ژاكوب: دكتر ادوارد ژاكوب پولاك اولین جراح و پزشك نوین بوده است و این پزشك در كشور ایران خدمات رسانی نمود و به همین دلیل در دارالفنون مشغول به تدریس رشته پزشكی شد.

- كاپیتان زانتی: كاپیتان زانتی مهندس نظام هندسه می باشد كه زانتی در سال 1269 قمری متاسفانه به علت شایع شدن وبا جان خود را از دست داد. این مدرس در محله دروازه و در كلیسای ارمنی ها به خاك سپرده شده است.

- چارتا: چارتا استاد معدن شناسی می باشد كه این استاد هم به دلیل شیوع وبا جان خود را از دست داد. این استاد به مازندران نیز سفر كرد و در رابطه با معدن های البرز تحقیقات وسیعی انجام داد.

- كرشیش: كرشیش یكی از معلمان فعال مدرسه دارالفنون بود كه به تدریس دروس مختلف مشغول بوده است و از جمله درس های تحت تدریس وی می توان به: دروس جغرافیا، تاریخ، هندسه و حساب اشاره نمود. كرشیش به كمك دانشجویان خود كتاب های بسیاری را ترجمه نموده است.

 نامگذاری دارالفنون

توجه داشته باشید كه در ابتدا مدرسه دارالفنون نام دیگری داشته است و طی سالیان دراز نام آن تغییر های بسیاری كرد. در زمانی كه كار ساخت دارالفنون آغاز شد هیچ نامی برای آن در نظر گرفته نشده بود و از بنای آن با نام های مختلف مربوط به محل تعلیم و تربیت یاد می شده است. از جمله نام هایی كه بر روی این مكان گذاشته شده است می توان به: مدرسه جدید، تعلیم خانه، معلم خانه، مكتب خانه و مدرسه نظامیه اشاره نمود. پس از نزدیك شدن به تاسیس این مدرسه امیركبیر نسبت به نامگذاری آن اقدام نمود. توجه داشته باشید كه امیركبیر طی نامه ای كه به سفیر ایران در روسیه نوشته است از این مكان با عنوان مدرسه نظامیه یاد كرده است.

 میرزا محمدعلی خان شیرازی، نخستین رئیس دارالفنون بود

آموزش در دارالفنون
در مدرسه دارالفنون آموزش درس های مختلفی انجام می شده است و علاوه بر دروس تئوری در دارالفنون اقدام به آموزش دروس عملی نیز می شده است. مهمترین رشته هایی كه در دارالفنون تدریس می شده اند عبارت اند از: سواره نظام، پیاده نظام، مهندس پزشكی و جراحی، كانی شناسی و داروسازی. در ابتدا برای اینكه معلمان حرفه ای در ایران یافت نمی شدند اكثر معلم های دارالفنون از خارج استخدام شدند. امیركبیر با آشنایی كاملی كه با سیاست های دولت انگلیس و فرانسه داشت از این كشورها برای تدریس معلم استخدام نكرد و معلم های اتریشی برای آموزش در نظر گرفته شدند.

روسای دارالفنون
مدرسه دارالفنون به دلیل تاریخی بودن، روسای متعددی داشته است كه هر یك از این روسا از جمله مقامات بزرگ كشوری بوده اند كه به ترتیب از قرار زیر خواهند بود:
-  میرزا محمد علی خان شیرازی كه سمت وزارت امور خارجه را داشته است.
- عزیز خان مكری سمت سردار كل یا همان وزیر جنگ را داشته است.
- میرزا محمد خان امیر تومان
- علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه كه به عنوان اولین وزیر علوم ایران شناخته می شود.
-  رضا قلی خان هدایت پس از 18 سال ناظم بودن رئیس مدرسه شد
- علی قلی خان هدایت فرزند رضاقلی خان هدایت از جمله رئیسان حرفه ای دارالفنون بوده است كه بعدها به مخبرالدوله ملقب شد.
- جعفر قلی خان هدایت كه برادر كوچك علی قلی خان هدایت بوده و به مخبر الملك ملقب بود.
- محمد حسین خان ادیب الدوله
- رضاقلی هدایت پسر جعفر قلی خان هدایت