شهر سعادت شهر

سعادت‌شهر مركز شهرستان پاسارگاد در استان فارس ایران است و در ۱۰۵ كیلومتری شمال شرقی شهرستان شیراز قراردارد.

این شهر دارای پیشینه تاریخی بسیار كهن می‌باشد. تغییرنام این شهر در طول تاریخ باعث گردیده پیشینه تاریخی آن ناشناخته بماند. نام این شهر در لوح‌های گلی باروی تخت جمشید٬ كمینوش (Kaminush) (تحقیقات دكتر عبدالمجید ارفعی) و در فارسنامه ابن بلخی (سال تالیف پیش از ۵۱۰ هجری قمری و حدود ۱۰۰۰ سال پیش می‌باشد) كمه ذكر شده است. پس از آن كمین نام داشت كه این نام هم اكنون نیز استفاده می شود چنانچه سعادتشهر را كمین و روستاهای توابع را با پسوند كمین نام گذاری می كنند از قبیل اكبرآباد كمین، علی آباد كمین، قوام آبادكمین و …. سعادت شهر تاقرن حاضر نام‌های زیادی را بر خود دیده است از آن جمله اكلیدك، كلیدك یا كلیلك (در زمان قاجار), سعادت آباد در زمان پهلوی و سعادتشهر در حال حاضر. بعضی افراد به اشتباه نام انگبین یا انگبون به لهجه محلی و یا عنگوون به املا غلط یكی از نام‌های آن میدانند كه البته این نام، نام روستای علی‌آباد كمین بوده است كه در حال حاضر یكی از ۵ محله كنونی ان شهر می‌باشد.

با توجه به كاوش‌های انجام شده در تنگ بلاغی و كشف كاخ شاهی در آن محل و نیز كشف وسایل تهیه شراب و فراورده‌های انگور (كاشت و تهیه فراورده‌های انگور پیشه تاریخی مردمان سعادت شهر بوده و هست) و دانستن سیر تغییر در موقعیت جغرافیایی سعادت شهر در طول تاریخ از سمت تنگ بلاغی به سمت مكان فعلی (وجود قبرستان‌های تاریخی از جمله قبرستان سنگی و نیز قبرستانی با قدمت بیش از هفتصد سال در باغات تخریب شده اطراف محله نایگرد كه سنگهای آن توسط روستاییان جهت شالوده سازی استفاده می شده است و متأسفانه تمامی آثار آن در حال از بین رفتن می‌باشد و نیز بقایای تل كوشكك كه هنوز هم بدون هیچ زحمتی می‌توان در آنجا تكه‌های سفال و بقایای انسانی را یافت بیانگر این مطلب می‌باشد كه شهر قدیم كمه در پهنه ای به وسعت بین مكان فعلی، تل كوشكك و نایگرد بوده است و احتمالاً تل كوشكك دركرانه باختری ورودی جنوبی سعادت شهر بقایای حصار و باروی قدیمی آن و یا معروفترین بنای آن می باشد. همانطور كه در نزهةالقلوب حمد الله مستوفی (۷۴۰ قمری) ذكر شده كمه در فاصله كمی از رود پرواب (پلوار، بلاغی) قرار داشته است. این مسنله نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.

در فارسنامه ابن بلخی در توصیف كمه نوشته شده است: “كمه [۲] و فاروق و سیرا [۳]: شهركی است و دیه هاء بزرگ و نواحی و هواء آن سرد است، معتدل، و آ ب هاء روان خوش دارد و میوه ها باشد از هر نوعی و نخجیرگاه است و همه آبادان است و به حومه آن «۴» جامع و منبر است. ”

[۲] .در نزهة القلوب: كمین و فارق دو شهر است و توابع بسیار دارد و هوای معتدل و آب روان و غلّه و میوه بسیار بود و در آن حدود نخجیر بسیار است. (ص ۱۲۴ ). (و ر ك مسالك و ممالك: فاروق: ص ۹۹ ).

[۳]. لسترنج این نام را در ترجمه فارسنامه « لسیرا » آورده است.

در جایی دیگر در توصیف مرغزار كمه (دشت كمین) می گوید:

“… و مرغزار كمه و سروات، از جمله مرغزارهاء معروف نیست امّا چهار پا را عظیم سود دارد.” در نزهة القلوب: مرغزار كمین و پرواب و خواست جان از مرغزارهای معروف نیست اما گیاهش با چهارپا سازگار بود و بهتر از دیگر جا یها. مرغزار نرگس به جوار كازرون و جره به حدود خان آزاد مرد … (ص ۱۳۶)

كوتاه ترین راهی كه از شیراز به اصفهان می رفت، جاده ما بین و دشت رون بود كه در فارسنامه به عنوان جاده زمستانی ذكر گردیده است. جاده تابستانی طولانی ترین و خاوری ترین دو جاده دیگر بود كه از اصطخر به كمین و از آنجا به پازارگاد، یعنی مشهد مادر سلیمان، و از آنجا به ده بید می رفت و از ده بید به سمت راست راهی از این جاده منشعب می شد كه به یزد می رسید و امتداد راه اصفهان به سمت باختر بود و تا سرمق و دهكده آباده و از آنجا به یزد خواست و قمشه. كمین از ساحل خاوری رودخانه پلوار دور نبود و به گفته حمد اللّه مستوفی .« توابع بسیار دارد و هوای معتدل و آب روان و غله و میوه بسیار بود». بالاتر از آن سرپیچ رودخانه پلوار پازارگاد و مقبره كورش واقع است كه مسلمین آن را مشهد مادر سلیمان می دانند:

ابن بلخی در بیان راه های بین شیراز و اصفهان سه راه اصلی نام می برد كه یكی از این راهها، خاوری ترین راه از مسیر اصطخر به كمه و پاسارگاد می باشد. این راه، راه تابستانی بوده و كمه در این مسیر(به گفته ابن بلخی، مسیر اصطخر) قرار داشته است. لازم به ذكر است بین منزل سوم ، اصطخر، و منزل چهارم، كمه، راه از فاروق می گذشته و پس از یك راه كوهستانی بین فاروق و كمه كه هنوز هم این راه وجود دارد و از فاروق شروع شده وبه سمت دامنه شمالی كوه در جوار روستا های علی رسیده كمین و حسن آباد كمین به سمت سعادتشهر امتداد می یابد و ابن بلخی مسافت آن را ۶ فرسنگ ذكر كرده است.

“ابتداء این مسافت ها، از شیراز كرده آمد، به حكم آنك میانه ولایت است. از شیراز تا حدود اصفهان، راه جادّه سه راه است: راه مایین و رون، راه اصطخر، راه سمیرم. از این جملت راه مایین و رون، از شیراز تا یزد خواست كی حدّ است میان پارس و اصفهان، پنجاه و دو فرسنگ :…

راه اصطخرهم از یزد خواست بیرون آید برصوب اقلید و سرمق، شست و نه فرسنگ. این راه كی درازترست، امّا راه زمستانی این است كی دیگر راه ها ببندد:

منزل اوّل: از شیراز تا زرقان ، هفت فرسنگ.
منزل دوم: پا و دست، شش فرسنگ.
منزل سوم: اصطخر، چهار فرسنگ.
منزل چهارم: كمه، شش فرسنگ.
منزل پنجم: كمهنك، چهار فرسنگ.
منزل ششم: دیه بید، هشت فرسنگ.
منزل هفتم: دیه پولند، هفت فرسنگ.
منزل هشتم: سرمق، هفت فرسنگ.
منزل نهم: آباده، پنج فرسنگ.
منزل دهم: شورستان، هفت فرسنگ.
منزل یازدهم: یزد خواست، هشت فرسنگ.

همینطور در مسیر كثه (یزد) نیز به عنوان منزل سوم نام می برد.

ابن بلخی در جایی كه از غضب سلطان مسعود بن سلطان محمود بر اسمعیلیان و شبانكاره سخن می گوید از بیرون راندن آنان توسط سلطان از كمه نیز می گوید:

” كی پادشاه نبود آن بطن، امّا از جمله اصفهبدان بودند و در عهد اسلام، چون لشكر عرب، پارس بگرفتند، این قوم را چون دیگر پارسیان، قهر كردند و آواره شدند و به شبانی و گوسپندداری افتادند و مقام به « ضادشور بانان » كردند از « دشت آورد » و آنجا مرغزار و آب است و این اسماعیلیان را چهار پا و گوسپند جمع آمد و نیز قوی تر شدند، پس چون سلطان مسعود، به اصفهان آمد و تاش فرّاش را بگماشت و آن روزگاری بود به اضطراب، این اسماعیلیان در اعمال اصفهان، دست درازی می كرده اند و راه می داشتند، تاش فرّاش تاختن آورد و ایشان را بغارتید و خلقی را بكشت و دیگران، بگریختند و به كمه و فاروق رفتند و یك چندی آنجا می بودند و پادشاهان پارس دیلم بودند، پس ایشان را رضا نكردند كی آنجا باشند و همه ساله از كوه به كوه می گشتند تا به آخر روزگار با كالیجار، برفتند و دارابجرد به دست گرفتند و دولت دیلم به انجام رسیده بود و دفع ایشان نتوانستند كردن و ایشان، بسیار شدند و قومی گشتند و اصل این قوم در آن وقت دو برادر بودند: یكی محمّد بن یحیی و این محمّد پدر سلك بود، كی حسویه پسر اوست. … ”

شهر سعادت شهر هم اكنون از ۵ محله سعادت شهر، علی‌آباد، بوكان، سراج آباد و نواجرد (نایگرد) تشكیل شده است.