خانه مناف زاده اردبیل
خانه های تاریخی بخشی از هویت فرهنگی و اجتماعی هر منطقه ای است، چنانچه كوچه رحمانی واقع در محله سرچشمه به عنوان یكی از محله های مركزی و قدیمی شهر اردبیل؛ میزبان خانه ای است كه با حدود یك قرن قدمت، قصه گوی داستان هایی از تاریخ این شهر و مردمان آن است.از جاهای دیدنی اردبیل خانه مناف زاده اردبیل است .
در اردبیل، در سال ۱۳۵۰ هجری قمری مصادف با ۱۳۰۹ هجری شمسی معمار حاج محمد علی معماری به خواست حسین قلی صادقی خانه ای را در مركز شهر اردبیل به مساحت هزار و ۳۰۳ متر مربع احداث كرد كه نه تنها در شیوه معماری و ساخت بلكه در استقامت زبانزد مردم شهر شد.
خانه ای كه در پهلوی اول به تنها خانه كوشك مانند اردبیل شهره شد و تا مدت ها بخشی از تاریخ جامعه شناسی و مردم شناسی این شهر را در خود ساكن كرد.
حسین قلی صادقی كه نزد برخی از شهروندان با نام فامیلی صادقین شناخته می شود پس از مدتی حیات در این خانه ترك منزل كرده و خانه را ابتدا به بهداری و سپس به بانك ملی اجاره داد.
وقتی پای ساواك به خانه باز شد
به لحاظ قرار گرفتن در بخش مركزی حیاط – باغ این خانه حالت كوشك مانند دارد. اختلاف سطح بین سمت شمالی و جنوبی معادل گامهای ۹ پله، موجب شده كه نمای جنوبی یك طبقه و شمالی دو طبقه به نظر برسد. این خانه كوشك كه پلان مستطیلی دارد با هره چینی آجری دوال بندی و طرح و نقوش هندسی در نما، تزیین شده است.
به دلیل همین ویژگی طبقه اول از یكسو به مانند زیر زمین و از سوی دیگر خانه به مانند طبقه همكف شناخته می شود.
وقتی بانك ملی اجاره خانه را به سازمان امنیت یا ساواك سابق واگذار می كرد، به عقیده برخی همسایه ها این ویژگی مورد استفاده ساواك برای شكنجه زندانیان بود.
بطوریكه یكی از همسایه های این خانه تاریخی به یاد دارد كه زندانیانی به این خانه آورده شده و تا مدت ها در همان جا حبس می شده اند و تاكید داشت كه به دلیل نوع ساختمان این خانه و معماری ویژه آن؛ صدای شكنجه به گوش نمی رسید.
آجر و خاكی كه زلزله را رسوا كرد
رئیس هیئت مدیره موسسه مطالعات و تدوین تاریخ اردبیل ویژگی منحصر به فرد این خانه را استقامت آن می داند و یادآور می شود كه اساس این خانه از آجر و خاك بوده و در ساخت آن از سیمان استفاده نشده و در مقایسه با خانه های تاریخی اردبیل جزو نمونه های منحصر به فرد محسوب می شود.
محمود محمد هدایتی با اشاره به معماری اصیل و قدرت بنا با وجود گذشت ۱۰۰ سال از قدمت آن افزود: این خانه در طول عمر نزدیك به یك قرن خود حتی زلزله شش ریشتری اردبیل را پشت سر گذاشت.
وی در بیان تاریخ شیرین و تلخ این خانه ارزشمند كه پس از واگذاری به حوزه هنری به مكانی برای هنرمندان استان تبدیل شده است، تصریح كرد: بعد از حضور موقت سازمان امنیت این خانه در اختیار خانواده مناف زاده قرار می گیرد.
دعوای همسایه بهانه ثبت ملی
وی تاكید كرد: در سال ۱۳۵۴ هجری شمسی خانواده مناف زاده در این خانه تاریخی ساكن می شود و مناف زاده ها این خانه را از صادقی كه در واقع پدر زن یكی از برادرانشان بود، خریداری می كنند.
در عین حال اختلاف نظر با همسایه در خصوص مالكیت و بهسازی خانه بهانه ای می شود تا در غفلت میراث فرهنگی، مناف زاده ها این خانه را با هدف حفظ از تغییرات احتمالی به ثبت ملی برسانند.
این اثر در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شماره ۷۴۰۱ به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و در نهایت در سال ۸۲ به قیمت نازلی به حوزه هنری استان فروخته می شود.
خانه مناف زاده هم اكنون در اختیار حوزه هنری اردبیل قرار داد. با وجود اینكه به نظر می رسید ثبت ملی این اثر تاریخی بتواند شدت گزندهای مختلف به آن را به حداقل برساند در مقایسه با وضعیت این ساختمان در ده سال اخیر نتایج مثبتی حاصل نمی شود.
یك كارشناس میراث فرهنگی معتقد است واگذاری خانه های تاریخی به دستگاه اداری و تغییر كاربری به استفاده اداری موجب تخریب جدی ساختمان و از بین رفتن اثر تاریخی می شود.
فاطمه خداپناه تاكید كرد: تاثیری كه این تغییر كاربری برای خانه مناف زاده به همراه داشته در طول دهه های قبلی حیات این خانه تجربه نشده است.
وی با بیان اینكه زمانی در این خانه درختان متعدد و بالغ بر هزاران شاخه گل لاله پرورش داده می شد، ادامه داد: با این وجود دستگاه اداری بعد از سكونت پوشش گیاهی هر دو حیاط اصلی و خلوت خانه را به حداقل رساند.
این كارشناس خانه های تاریخی افزود: علاوه بر این تغییر در معماری داخلی ساختمان و مناسب سازی برای استفاده اداری، حجم قابل توجه مراجعه ارباب رجوع و احتیاط حداقلی در نگهداری یكی از شاخص ترین آثار تاریخی اردبیل موجب شده خانه مناف زاده با صدمات جبران ناپذیری مواجه شود.
خانه مناف زاده یكی از خانه های تاریخی اردبیل است، خانه ای كه با وجود ابهت، عظمت و شكوه معماری و تاریخی از درهای كوتاه با هدف ترویج فروتنی و تواضع برای ساكنان برخوردار بوده و هم اكنون در وضعیت نامناسبی نگهداری می شود.
