مدرسه تاریخی خیراتخان حدود ۳۰۰ سال پیش یعنی سال ۱۰۵۷ هجری قمری و در دوره صفویه بنا شد. بنیانگذار این مجموعه عظیم، یكی از رجال و ثروتمندان دوره پادشاهی شاه عباس دوم به نام خیراتخان میباشد. این مدرسه زیبا كه به نام سازنده آن نامگذاری شده در روزگار خود از بزرگترین و مشهورترین مدارس علمیه شهر مشهد به حساب میآمده است. زمان تأسیس این مكان بعد از فوت خیراتخان بوده چون این مرد بزرگ در اواسط ساخت این بنا دار فانی را وداع میگوید. امروزه مدرسه خیراتخان در مجموعه ساختمانها و بیوتات آستان قدس رضوی و در جانب شمالشرقی حرم مطهر امام رضا(ع) خودنمایی میكند. اما در زمان طرحریزی و بنیان نهادن در بنبستی به نام « بست پایین خیابان » واقع شده بود. بنبستی كه روزگاری یكی از بن بستهای مهم و اصلی این شهر به شمار میرفته است. در دوران صفویه، این مدرسه اهمیت بسیاری داشته و طلاب و استادان بسیاری در آن رفت و آمد میكردند. اما متأسفانه با روی كار آمدن دولت قاجار دیگر مدارس علمیه و از جمله این مدرسه شور و حال سابق خود را از دست دادند. در این دوره، اكثر مدارس یا در حال تخریب بودند و یا مجالس درس و بحث در آنها رونق فراوانی نداشت. اما باز در زمان پهلوی دوم، این مدرسهها نه مانند گذشته اما تا حدی كلاسهای آموزشی خود را دایر و طلاب مشتاق یادگیری دوباره پا به این اماكن گذاشتند. مدرسه خیراتخان با مساحتی در حدود ۱۵۰۰ متر مربع و ۷۹ حجره در قالب بنایی دو طبقه گرداگرد حیاط مركزی ساخته شده است. بنای این مكان زیبا و منحصربهفرد به شكل چهارضلعی میباشد. در واقع میتوان گفت كه سبك معماری این بنا متأثر از معماری دوران صفوی میباشد. همچنین، در قسمت جنوب و شمال این مدرسه، دو ایوان بلند نیز وجود دارد. سردر ایوانهای خیراتخان با كاشیهای بسیار زیبا مزین شده و پنجرههای چوبی مشبك آنها جلوهای خاص به ساختمان داده است. ایوان ورودی مدرسه نیز در ابعاد ۲/۳۰ × ۴/۳۰ متر به همراه تزیینات آجرنمایی آن تا ارتفاع ۳ متری و مقرنس كاری سقف واقعاٌ بینظیر است. باید بدانید كه این بنای عظیم به جهت عدم رسیدگی مسئولین امر و فرسودگی به شدت ویران شده بود. تا اینكه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی كاملاٌ تخریب و مطابق نقشهای دقیق در زمینی به مساحت ۲۰۰۰ متر مربع بازسازی و به روی عاشقان علم گشوده شد. ساختمان جدید با وجود چهار باغچه پر از گل زیبا و حوض و آبنمای مركز حیاط واقعاٌ زیبا به نظر میرسد. لازم به ذكر است كه كتابخانهای غنی دارای كتابهای دستنویس نفیسی نیز در این مدرسه وجود دارد. البته تاریخ افتتاح آن معلوم نیست. اما با توجه به اینكه فردی به نام نصرتالملك تیموری در سال ۱۳۰۳ تعداد ۲۰۰ جلد كتاب را وقف این كتابخانه كرده احتمالاٌ تاریخ گشایش آن نیز همان سال میباشد. گفتنی است كه این مدرسه هم اكنون بخشی از دانشگاه علوم اسلامی رضوی بوده و دانشجویان و طلاب در آن به تحصیل علم مشغول هستند.