خُرَم‌آباد بیست و دومین شهر پرجمعیت ایران و مركز استان لرستان است. جمعیت خرم‌آباد طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ مركز آمار ایران برابر با ۳۲۸٬۵۴۴ نفر، جمعیت شهرستان خرم‌آباد برابر با ۵۲۱،۹۶۴ نفر و مساحت این شهر ۶،۲۳۳ متر مربع است. خرم‌آباد را در گویش لری خُورمُووه (Xormuve) تلفظ می‌كنند. شهر در ارتفاع ۱۱۴۷/۸ متری از سطح دریا و در میان دره‌های زاگرس قرار دارد. فاصله خرم‌آباد تا تهران ۴۹۰ كیلومتر است و به دلیل قرار گرفتن در مسیر تهران – جنوب دارای اهمیت ارتباطی و راهبردی است. آزادراه شماره پنج ایران از این شهر عبور می‌كند.
خایدالو نام باستانی خرم‌آباد بوده و شهر شاپورخواست به دستور شاپور اول ساسانی بر خرابه‌های آن و در حدود محل كنونی شهر خرم‌آباد ساخته شده است. آثار به جای مانده نشان می‌دهد خرم‌آباد یكی از شهرهای مهم غرب ایران در دوره ساسانیان بوده است. فلك‌الافلاك یا دژشاپورخواست از آثار به جای مانده دوره ساسانیان نماد این شهر است. خرم‌آباد همچنین یكی از پایتخت‌های هزاراسپیان و آل حسنویه بوده است.
جاذبه‌های گردشگری متعددی در سطح شهر خرم‌آباد وجود دارد كه برخی از آنها عبارتند از فلك‌الافلاك، مناره آجری، پل شكسته و دریاچه كیو كه باعث شده است این شهر از سوی دفتر منطقه‌ای سازمان ملل به عنوان یك شهر گردشگری انتخاب شود.
خرم آباد از لحاظ ساختار اجتماعی بزرگترین شهر استان با قدمتی چند هزار ساله است . واز نخستین سكونتگاههای مردم ایران به شمار می رود ، غارهای متعدد مسكون دره خرم آباد كه قدمت آثار مكشوفه موجود در آنان با قدمت ۴۰ تا ۵۰ هزار ساله خود بیان كننده این مطلب است . از جمله این غارها می توان : كنجی ، یافته ، پاسنگر ، گراجنه ، اشكفت قمری ، كلماكره و … نام برد.از جمله تمدنهای خرم آباد از آغاز پیدایش تا كنون ، كاسی ها ، بابلی ها ، ایلامی ها ، ساسانیان ، سلجوقیان ، خوارزمشاهیان ، و … می باشند.خرم آباد در فاصله ۴۸۰ كیلومتری جنوب غرب تهران دردره ای خوش آب وهوا با درختان انبوه ودرمیان كوههای بلند واقع شده است.قوم لر ، قوم ساكن در شهر خرم آباد است . بررسی های تاریخی حاكی از آن است كه “لر” به معنی كوه پردرخت است.وكلمه “لر” به مردی اطلاق می گردد كه در لرستان ، چهار محال وبختیاری و قسمتهایی از كهكیلویه و بویر احمد ، ایلام ، فارس ، خوزستان و اصفهان ساكن شده اند .
آثار تاریخی :
.ویژگیهای منحصر بفرد خرم آباد ، نظیر سابقه تاریخی ، طبیعت زیبا و نقش ارتباطی موجود ، این شهر را در ردیف بهترین اماكن دیدنی ایران قرارداده است .از جمله آثار تاریخی خرم آباد : قلعه فلك الافلاك ، سنگ نوشته ، گرداب سنگی ، مقبره دو برادران ، مقبره زیدبن علی ، بقعه شهنشاه ، پل شاپوری.
قلعه / منار :
قلعه فلك الافلاك كه در دوره ساسانیان به دژ شاپور خواست معروف بوده ، در مركز شهر خرم آباد ، بر فراز تپه ای با مساحت ۵۳۰۰ متر واقع شده است . این قلعه دارای ۸ برج مدور و دیوارهای بلند و مستحكم است . پیدایش شهر خرم آباد از این قلعه بوده است.قلعه شهنشاه در جنوب خرم آباد ، مناره آجری در میدان شقایق خرم آباد كه حدود ۵/۲۹متر ارتفاع و ۵/۵ متر قطر و ۹۹ پله مار پیچ دارد.
سنگ نوشته :
سنگ نوشته مسجد خرم آباد مربوط به دوره صفوی ، سنگ نوشته سراب چنگایی در منطقه چگنی ، كه متن این سنگ نوشته تاریخ كشت نیلوفر را در سراب چنگایی(سراب نیلوفر ) نشان می دهد . سنگ نوشته خرم آباد كه گویا در دوره سلجوقیان دروازه شهر بوده ، در سطوح جانبی این سنگ دو فرمان از ابوسعید برسق كبیر امیر اسفهسالار از امرای سلطان محمود پسر سلطان محمد پسر ملكشاه سلجوقی است .
گرداب سنگی :
در شمال غرب خرم آباد در دامنه كوه ، چشمه ای قراردارد كه در اطراف آن دیواره سنگی به شكل استوانه كشیده شده است . بلندی دیوار از كف چشمه ۱۸ متر و دارای یك دریچه بزرگ است كه در گذشته آب چشمه از این دریچه به وسیله نهرهایی به دره ای در جنوب غربی خرم آباد جاری شده است و مورد استفاده اهالی آن دره قرار گرفته است . این بنا مربوط به دوره ساسانیان و از مصالح سنگ وگچ ساخته شده است .
پل شكسته (شاپوری) :
این پل یكی از شاهكارهای معماری دوره ساسانیان است و در جنوب شهر خرم آباد است . این پل حدود ۲۳۰ مترطول و بیش از ۱۹ چشمه طاق داشته كه در حال حاضر فقط ۵ چشمه طاق از آنها بر جای مانده است. این پل بخش غربی لرستان را به بخش شرقی خرم آباد و از آنجا به خوزستان متصل می كرده است.
