میانه در جنوب شرقی استان آذربایجان شرقی قرار دارد و به عنوان دروازه آذربایجان شناخته می شود و با شهرستانهای زنجان، سراب، خلخال، بستان آباد و هشترود همسایه می باشد. ارتفاع شهرستان میانه از سطح دریا ۱۱۰۰ متر و مساحت شهرستان ۵۵۹۰ كیلومتر می باشد.
جمعیت شهرستان میانه بالغ بر ۲۰۷.۷۵۸ نفر است كه ۲۴/۶% از كل جمعیت استان آذربایجان شرقی را در ۴۲.۲۳۶ خانوار جای داده است كه از این تعداد ۸۴.۱۴۱ نفر در شهرها در قالب ۱۸.۰۱۸ خانوار شهری و ۱۲۳.۶۱۷ نفر در روستاها در قالب ۲۴.۲۱۸ خانوار روستایی به سر می برند. شهرستان میانه با وسعتی معادل ۵۵۹۵ كیلومتر مربع در جنوب شرقی استان در مسیر راه ترانزیت بین المللی تهران، تبریز و اروپا و مسیر راه آهن تهران، زنجان، میانه، تبریز، جلفا و تركیه قرار گرفته كه ۲۹/۱۲% از كل وسعت استان را به خود اختصاص داده است. این شهرستان از ۴ بخش (كاغدكنان، كندوان، تركمانچای و مركزی) همچنین ۱۷ دهستان كه شامل ۳۵۰ روستای دارای سكنه و ۵۴ روستای خالی از سكنه می باشد تشكیل گردیده است.
به نظر آنوبانینی پیشینه و سابقه تاریخی شهر ستان میانه به قبل از میلاد مسیح باز می گردد و بعضی نوشته ها سابقه تاریخی میانه را تا ۷۲۰ سال پیش از میلاد نیز نقل می كنند. وجود كتیبه های آشوری و اورارتویی در بعضی مناطق آذربایجان و كشف آثار باستانی و مجسمه های سفالین در شهرستان میانه، قدمت تاریخی آن را به دوره های پیش از تشكیل دولت ماد می رساند.
در پی حفاریهایی كه در سال ۱۳۵۲ شمسی در یكی از قریه های اطراف میانه به نام آرموداق انجام گرفت؛ یك مجسمه سفالین مربوط به دوره ساسانیان كشف شد. این تندیس توسط رئیس اداره باستان شناسی وقت به موزه باستانشناسی تبریز منتقل گردید.
در كتابهای تاریخی و سفرنامه های جهانگردان نام این شهرستان را “میانج” ثبت كرده اند. چون این شهرستان به نوشته برخی، پیش از میلاد مسیح در خط مرزی دو سرزمین ماد و پارت قرار گرفته بود و هم اكنون نیز (شاید) چون در وسط مراغه و تبریز قرار دارد و یا اینكه چون بین دو شهر زنجان و تبریز واقع گردیده این نام را انتخاب كرده اند. با این حال شهرستان میانه در قرنهای هفتم و هشتم هجری علاوه بر “میانج” نام دیگری چون “گرمرود” داشته و در برخی از كتاب های آن زمان برای شناسایی آن از هر دو نام “گرمرود و میانه” استفاده شده است.
رودخانه های متعددی در شهرستان میانه جاری می باشد كه موقعیت مناسب آنها باعث رونق كشاورزی و دامداری گردیده كه عبارتند از: قزل اوزن، قرانقو، شهر چای، گرم رود، قوری چای، آیدوغموش، آجی چای، تركمنچای و چندین رودخانه فصلی دیگر كه در این شهرستان جاری است در نهایت تحت عنوان سفید رود به دریای خزر می ریزد. بزرگترین كارخانه فولاد شمال غرب كشور (فولاد آذربایجان) در میانه تاسیس و مورد بهره برداری قرار گرفته است.
فرهنگی
زبان و ادبیات شهرستان
زبان رایج مردم این شهرستان از دیرباز همانند سایر شهرهای آذربایجان، تركی است كه در تمام منطقه با لهجه یكسان تكلم می‌شود.
وضعیت اقتصادی
بخش كشاورزی
شهرستان میانه، با توجه به موقعیت خاصی كه دارد و به واسطه دادشتن رودخانه‌های پر آب، برای كشاورزی بسیار مناسب است. رودخانه‌هایی كه در زمستان و بهار، در دره‌های عمیق جوشان و خروشان جاری می‌شوند. محصولات عمده كشاورزی این منطقه را گندم، جو و برنج تشكیل می‌دهد. كشاورزان، بذر مورد نیاز خود را خودشان تهیه می‌كنند. همچنین مصرف یكساله خود را از كشت خود تامین می‌كنند و اگر مازاد مصرف داشته باشند برای فروش به بازار عرضه می‌كنند كه در سال‌های اخیر خریدار عمده گندم آنان دولت بوده‌است.
بخش صنعت
تعداد كارگاههای صنعتی موجود در شهرستان میانه ۹۲۸ واحد میباشد كه تعداد ۳۵۶ واحد در نقاط روستایی و تعداد ۵۷۲ واحد بقیه در نقاط شهری مستقر میباشد. از كل كارگاههای صنعتی شهرستان ۵۵۵ واحد (۶/۵۹ درصد) آنها دارای یك نفر كاركن و ۱۸۹ واحد (۳/۲۰ درصد) دارای دو نفر كاركن میباشد. تعداد ۱۷ كارگاه صنعتی فعال این شهرستان، بیش از ۱۰ نفر كاركن دارد در صورتی كه تعداد این قبیل كارگاهها در سطح استان ۸۴۰ واحد میباشد. تعداد ۳۰۳ واحد یعنی ۶/۳۲ درصد از كارگاههای صنعتی، در گروه صنایع غذایی و آشامیدنی و تعداد ۱۷۹ واحد (۲/۱۹ درصد) در گروه تولیدات فلزی و فابریكی و ۴۸واحد (۱/۱۵ درصد) در گروه تولید منسوجات فعال می‌باشند. تعداد شاغلین بخش صنعت شهرستان میانه، در سال ۱۳۵۵ بالغ بر ۳۷۰۲ نفر و در سال ۱۳۶۵، ۲۱۵۷ نفر و در سال ۱۳۷۵، ۱۱۸۷۶ نفر بوده‌است. یكی از مهمترین صنایع و كارخانه‌های شهرستان میانه شركت فولاد آذربایجان میباشد.
بخش تجارت و خدمات
در این شهرستان، تجارت در حدمتوسط قرار دارد و بیشتر شامل خرید و فرویش میباشد. تجارت به معنای اخص، بازار سرپوشیده شهر را در بر می‌گیرد كه بیش از ۶۰ سال قدمت دارد و از رونق خوبی برخوردار است. در این شهرستان، بخش خدمات بالاترین رقم شاغلین را دارد و در بین بخش‌های مختلف خدمات، آموزش و پرورش، از بالاترین درصد كاركنان برخوردار است. همچنین در بخش حمل و نقل و ارتباطات، فعالیتها كار و پیشه، اداره عمومی و بهداشت و مددكاری، واسطه گری‌های مالی و مستغلات و غیره نیز تعدادی جذب شده‌است.
حمل و نقل
راه آهن
شهرستان میانه دارای راه آهن میباشد كه به شبكه راه آهن سراسری متصل است. همچنین این ایستگاه یكی از قطب های بسیار مهم راه آهن در سراسر كشور است. چرا كه متصل كننده شرق و جنوب ایران به غرب و همچنین غرب ایران به شرق و جنوب میباشد. میتوان گفت راه آهن این شهر جزو ایستگاه های مادر كشور ایران می با شد.
