حمام خان یكی از حمام‌های قدیمی شهر یزد است كه توسط محمدتقی خان بافقی بنا شد. امروزه این حمام با تغییر كاربری‌اش به رستوران از ساعت ۹ صبح تا ۱۱ شب پذیرای اهالی یزد و گردشگران است. انواع غذاهای ایرانی و همین‌طور یزدی مثل كوفته ریزك، قیمه یزدی، آش شولی در این رستوران سرو می‌شود. برای رفتن به این رستوران سنتی می‌توانید در تقاطع جنوبی خیابان امام خمینی وارد بازار مسگرها شوید و بعد از عبور از بازار به میدان خان بروید. كوچه‌ای كه در انتهای میدان قرار گرفته همان كوچه‌ای است كه حمام در سمت چپش واقع شده. همچنین می‌توانید با عبور از خیابان قیام، از محلی‌ها سراغ مسجد ملا اسماعیل را بگیرید كه حمام در نزدیكی‌اش قرار گرفته است .
كاشی‌های لاجوردی حمام، فضایی دلنشین را برای غذا خوردن شما فراهم می‌كنند.
به این رستوران كه رفتید، حتما دیزی سنگی‌اش را امتحان كنید.
این بنا در مجاورت میدان خان و بازارچه كاشیگری واقع گردیده و توسط محمدتقی خان – سر سلسله خاندان مشهور به خوانین یزد كه در سال 1161 ه. ق به حكمرانی یزد رسید – ساخته شده است. حمام خان (گرمابه نور) دارای سه مسیر دسترس است كه آن را به میدان خان ، بازارچه كاشیگری و بافت مسكونی مجاور مرتبط می سازد. بنای حمام مشتمل بر ورودی ها ، سربینه ، گرمخانه و فضاهای مرتبط با آنها و همچنین استخری در كنار گرمخانه می باشد. فضای سربینه از نظر مساحت و تزیینات از سایر فضاها مشخص تر بوده و در اطراف آن سكوهای نشیمن و رخت كن و جای نهادن كفش تعبیه شده است.
این فضا با پوشش طاق و گنبد مسقف شده و روشنایی آن از طریق نورگیر زیبای تعبیه شده در گنبد تامین می شود. سطوح داخلی سربینه در اصل با نقاشی هایی مزین بوده كه امروزه تنها بخشی از آن تزیینات برجای مانده است. حمام خان یزد در دوره اخیر تعمیر و بازسازی شده و با تغییر كاربری به چاپخانه سنتی تبدیل یافته و جدیداً نیز به ثبت تاریخی رسیده است
سازنده حمام خان یزد
حمام خان به دستور محمدتقی خان بافقی، حاكم یزد، ساخته شد. محمدتقی خان سرسلسله خاندانی مشهور به خوانین یزد بود كه در سال ۱۱۶۱ هجری قمری به حكمرانی رسید.
معماری حمام خان یزد
با وجودی كه بزرگان شهر از حمام خان استفاده می‌كردند، این سازه ساده و زیبا به‌نوعی ساخته شده بود كه عموم مردم از جمله اقشار كم درآمد نیز بتوانند از آن بهره ببرند.
بنای این حمام نیز مثل اكثر حمام‌های تاریخی مشتمل بر ورودی، دالان، سربینه، میان‌در، گرمخانه، قرینه، تون، گاورو، فضای پشتیبانی سرویس و طویله است. دالان فضایی است كه سلسله مراتب ورود و خروج و سربینه را ایجاد می‌كند. سربینه از لحاظ مساحت و تزیینات نسبت به سایر بخش‌های حمام بارزتر بوده و دارای سكوهایی برای نشستن، رختكن و جاكفشی است. این مكان به‌منظور پوشیدن لباس و آماده‌شدن برای ورود به گرمخانه (محل شستشو و تطهیر بدن) به كار می‌رفت. سربینه حمام خان، نورگیر زیبایی دارد كه در گنبد تعبیه شده و وظیفه تامین نور حمام در روز را داشته است. دیوارهای داخلی سربینه در گذشته با نقاشی‌های زیبایی منقوش شده بودند كه امروزه متاسفانه بخش اندكی از آنها باقی مانده است. به فضای بین سربینه و گرمخانه «میان‌در» می‌گویند.
گرمخانه نیز فضایی مثل سربینه دارد و دارای چهار ستون در وسط، ستون‌هایی در كنار و دو سقف گنبدی شكل است. بعد از گرمخانه استخر قرار دارد كه با فضایی سرپوشیده و نسبتا بزرگ، مكان اصلی استحمام است. شاه‌نشین، گرمخانه و استخر را به هم وصل می‌كند. روی دیوارهای شاه‌نشین، نقاشی‌هایی از داستان‌های شاهنامه دیده می‌شود كه مربوط به دوره قاجار هستند و در بازسازی این بنا به آن اضافه شده‌اند.
خزینه كه مملو از آب گرم است، گرمخانه و تون را به یكدیگر متصل می‌كند. در پایان نیز گاورو قرار دارد؛ فضای باریك، دراز و شیب‌دار كه برای حركت گاو و كشیدن آب از چاه استفاده می‌شد.
گرمابه طوری ساخته شده است تا پایین‌تر از سطح زمین قرار بگیرد و این موضوع علاوه بر تسهیل دسترسی به آب سالم، باعث خنك‌شدن هوای حمام هم می‌شد؛ به‌گونه‌ای كه در تابستان‌های بسیار داغ یزد، دمای آن به ۲۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسید.
مصالح حمام خان یزد
جنس دیوارهای حمام از سنگ یا آجر با اندود شفته آهك است. به‌طور كلی برای ساخت شالوده، كف‌سازی، قرنیزها، حوض‌ها و قرینه‌ها از سنگ استفاده شده است. همچنین ستون‌ها، دیوارسازی، جرزها و تیغه‌های سقف با آجر ساخته شده‌اند. خشت نیز در ساخت دیوارها، سقف فضای پشتیبانی، گاورو و طویله به چشم می‌خورد.
علت نامگذاری حمام خان یزد
حمام خان مربوط به دوره ناصرالدین شاه قاجار است و به‌علت اینكه بیشتر بزرگان شهر از آن استفاده می‌كردند، به حمام خان مشهور شد.
كاربری امروزی حمام خان یزد
رستوران سنتی حمام خان یزد در سال ۱۳۷۳ هجری شمسی پس از تغییر كاربری حمام خان آغاز به كار كرد. این رستوران همه روزه با ظرفیت ۱۲۰ نفر همراه با كاركنان مجرب و كارآزموده آماده پذیرایی از مهمانان است.
گردشگرانی كه برای بازدید از میدان و بازار خان می‌روند، حتما برای استراحت و صرف غذا به این بنای تاریخی زیبا سر می‌زنند كه به سفره‌خانه تبدیل شده است. كاشی‌های لاجوردی كه روزی زینت‌بخش حمام بودند، حالا فضایی آرام‌بخش برای غذا خوردن ایجاد كرده‌اند. راه‌پله دیروزی حمام كه تاریك بود، امروزه چراغانی شده و با پاگردهای زیبا شما را به‌سمت چایخانه و رستوران هدایت می‌كند. امروزه روی همان سكوهایی می‌نشینید كه روزگاری مردم یزد برای استراحت استفاده می‌كردند و می‌توانید به مخده‌های زیبای آن تكیه داده و نوشیدنی سفارش دهید.
رستوران خان كه در هر سه وعده غذایی خدمات‌رسانی دارد، با منویی از غذاهای ایرانی و یزدی از مهمانانش پذیرایی می‌كند. مهم‌ترین غذاهای سنتی یزدی این رستوران شامل شولی، قیمه یزدی، دیزی یزدی، كشك بادمجان و آش سنتی و انواع غذاهای ایرانی نظیر كشك و بادمجان، دیزی، كوفته، چلو كباب، چلو ماهی و... می‌شود. علاوه بر این، اگر خواستید، بعد از غذا چای میل كنید كه كنار آن شیرینی‌های یزدی برای شما می‌آورند.
نكات بازدید از حمام خان یزد
ساعت بازدید از رستوران حمام خان از ۹:۳۰ تا ۲۲:۳۰ است.
از آنجا كه این حمام تاریخی به رستوران تغییر كاربری داده است، امكان بازدید رایگان از آن وجود ندارد.
امكان رزرو به‌صورت گروهی یا دربست، منوی انگلیسی، كاركنان مسلط به زبان انگلیسی و امكان طبخ غذای سفارشی، از جمله خدمات رستوران حمام خان هستند.
پرسش‌های متداول
حمام خان یزد كجاست؟
حمام خان یزد در شهر یزد، خیابان قیام، میدان خان، جنب مسجد ملا اسماعیل قرار دارد.
سازنده حمام خان یزد چه كسی بود؟
حمام خان به دستور محمدتقی خان بافقی، حاكم یزد، ساخته شد.
علت نامگذاری حمام خان یزد چه بود؟
حمام خان مربوط به دوره ناصرالدین شاه قاجار است و به‌علت اینكه بیشتر بزرگان شهر از آن استفاده می‌كردند، به حمام خان مشهور شد.
كاربری امروزی حمام خان یزد چیست؟
حمام خان یزد در حال حاضر به‌عنوان رستوران سنتی فعالیت می‌كند.
