مسجد ازیران مربوط به دوره سلجوقیان است و در شهرستان اصفهان، روستای ازیران واقع شده و این اثر در تاریخ ۱ دی ۱۳۴۸ با شمارهٔ ثبت ۸۹۰ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد ازیران یكی از دیدنی های اصفهان است كه در حدود سی كیلومتری شرق اصفهان در روستای ازیران واقع شده است. این مسجد از بناهای دوره ایلخانی است. متأسفانه خسارات زیادی به عمد و در حین تعمیر این بنا به آن وارد شده است. این اثر در تاریخ ۱ دی ۱۳۴۸ با شمارهٔ ثبت ۸۹۰ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. كل این مجموعه به تازگی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و از حالتی ویرانه بصورت یك بنای زیبا درآمده است.
بنای اولیه شامل صحن ، رواق ، ایوان و گنبد خانه بوده كه امروزه فقط گنبد خانه و بقایایی از راهرو های جانبی باقی مانده است . این بنا نقشه ای هشت ظلعی دارد با چهار ضلع بزرگ و چهار گوشه كوچك و از بیرون نمای ان در سه طبقه هشت ضلعی و یك طبقه گنبد دایره ای دیده می شود. دیوارهای چهار جهت اصلی هر یك دارای یك ایوان بسته است كه در دو طرف هر ایوان جرزهایی بزرگ قرار دارد تا مانع از رانش بنا باشد و در طرفین آن هم دو پنجره در بالا قرار دارد . این جرزها باعش شده اند تا مجموعه بنا بصورت یك مخروط دیده شود . در طبقه دوم بنا هم در بالای هر ایوان یك پنجره قرار دارد كه پنجره بالای سردر بسیار بزرگتر از سه تای دیگر می باشد. در گوشه جنوب غربی ساختمان راه پله ای بلند و ترسناك شامل ۱۵ پله بلند قرار دارد.
مسجد ازیران گنبد زیبایی دارد و محرابی سه متری كه بالاش یه نوار چهل سانتیمتری گچ بری هست و روی آن خطوط چشم اندازی كار كردند. برای رفتن به بالای گنبد باید ۱۶ تا پله ۴۰ سانتیمتری را بالا بروید. این همان مسیری است كه قرن ها قبل موذن ها طی می كردند. گنبد ازیران به خاطر ارتفاع باشكوهش یكی از بارزترین نمونه های گنبدسازی ایرانی است. این بنا موردعلاقه گردشگران تور اصفهان می باشد.
فضای گنبد خانه این مسجد به صورت منفرد ساخته شده است. محراب این فضا به عرض ۱/۳ متر است كه در تراز فوقانی آن خطوط تزئینی بسیار زیبای رقاع به صورت برجسته بر یك نوار چهل سانتیمتری گچ بری افقی وجود دارد. در مجاورت دیواره حائل جنوب غربی یك دستگاه پله طراحی شده كه با ۱۶ پله با ارتفاع میانگین ۴۰ سانتیمتر موذن یا بننده را به مسیر دوره گرد جانبی گنبد هدایت می كند كه در این تراز پایه گنبد، به صورت یك هشت ضلعی نا منتظم با ضلع بزرگ ۵/۸ متر و ضلع كوچك ۸/۳ متر مشاهده می شود.كتیبه داخلی گنبد به خط بلاغی آجری ، آیه اول تا سوم سوره فتح است. كتیبه گچبری بالای محراب مفقود شده مسجد ازیران به خط ثلث و گچبری برجسته بر زمینه گل وبرگ شامل آیه ۲۸۵ سوره بقره است.
كل مجموعه مسجد بر روی سكویی به ارتفاع حدود یك متر بلندتر از زمینهای اطراف قرار گرفته است . این بنا فاقد كتیبه تاریخ است . اما با توجه به سبك معماری و مشابهت با مسجد دشتی و كاج ، از آثار سده هشتم محسوب می شود .
در كنار مسجد در سمت قبله ، امامزاده و قبرستان روستای ازیران قرار دارد . بنای امامزاده گنبدخانه ای مربع شكل است با دو طبقه گردنی بهشت ضلعی و گنبد كوچك آجری كه احتمالا فرو ریخته و به تازگی بازسازی شده ولی در زیر آن مقرنس های هندسی آجری ساده ای ایجاد از قدیم باقی مانده است . در داخل گنبد چهار خط تیرك دیده میشود و احتمالا گنبد جدید را بر روی تیر آهن بنا كرده و تیر آهن ها را با آجر پوشانده باشند . در مركز گنبد خانه قبری برجسته از آجر است كه كتیبه كوچكی در قسمت بالای سر نصب شده است . در پایین این قبر هم یك قبر كوچك آجری در پای دیوار شرقی امامزاده قرار دارد.
