تالاب هورالعظیم

تالاب هورالعظیم دراستان خوزستان واقع است. هورالعظیم كه تنها باقیمانده تالابهای بسیار بزرگ بین‌النهرین است در غرب استان خوزستان واقع است و به لحاظ تنوع‌زیستی فوق العاده غنی است و عمده منابع آبی تالاب از طریق رودخانه‌های كرخه، نیسان، سابله و نهرهای انشعابی تامین می‌شود.
هورالعظیم یاهورالهویزه درجنوب غرب شهرستان جدیدالتأسیس هویزه واقع بوده وشهررفیع مركز بخش نیسان در۳كیلومتری آن قرار دارد. این تالاب شاهدی زنده براقوام وتمدنهای مختلفی از بدو خلقت تاكنون بوده است این تالاب یابه اصطلاح محلی«هور» همواره منبع اقتصادی غنیی برای مردم مجاور آن بوده وحاشیه نشینان هور كه مردمی از تبار عرب می باشند بواسطه نعمات موجود درآن امرار معاش می نمودند و تا قبل ازجنگ تحمیلی دهها روستا و آبادی حاشیه هور با استفاده از هور و نیز از آبزیان آن اقتصاد خانواده های خویش رات أمین می كردند. اما تقریباً تمام روستاهای مجاورهور بجز شهر رفیع به طور كلی ازبین رفته وعملاً جز اسمی آز آنها جیزی برجای نمانده است از جمله ی این روستاها می توان به روستاهای زیر اشاره كرد:حسچه،لولیه،عمه،كسر،مچریه،محیّره، سیّدیّه، ابوچلاچ، مشیمشیّه، جرایه، طبر، شط علی،زهیریِه،برگه ،برص و…

تالاب هورالعظیم كجاست؟

هورالعظیم ناحیه آبی بسیار وسیعی است كه بخشی از آن در ایران واقع شده و بخشی بیشتر در خارج از مرزهای ایران و عراق واقع شده است. وقتی از این تالاب عبور می كنید، باور اینكه این دریا نیست و سواحل نامرئی آن فقط یك تالاب است كه توسط خشكی محاصره شده است، سخت است. این تالاب به قدری بزرگ است كه تصور اندازه ای برای آن دشوار است.

تالاب هورالعظیم در غرب استان خوزستان در انتهای رود كرخه در منطقه مرزی دشت آزادگان واقع شده‌است و دارای طول جغرافیای 47 درجه و 58 دقیقه تا 47 درجه 16 دقیقه و 30 ثانیه طول شرقی و عرض جغرافیایی 31 درجه 53 دقیقه تا 41 درجه عرض شمالی است. این تالاب، مشتركاً در شهرستان‌های دشت آزادگان و هویزه استان خوزستان واقع گردیده‌است. هورالعظیم در جنوب غرب شهرستان هویزه واقع بوده و شهر رفیع مركز بخش میسان در فاصله 3 كیلومتری از آن قرار دارد.

پیشینه تاریخی این تالاب ها نیز بسیار مورد توجه جهانیان است، بررسی‌ها نشان داده كه این تالابها زمانی مساحتشان به دو میلیون هكتار می‌رسید و تقریبا یك‌سوم مساحت عراق را اشغال می‌كرد به طوری كه بالاتر از بغداد شروع شده و تا اروندرود ادامه می‌یافت. هورالظعیم كه یك‌ سوم در ایران و دو سوم آن در عراق واقع شده یكی از زیستگاه‌های حساس و مهم پرندگان مهاجر آبزی و بومی منطقه است و حواصیل، غاز پیشانی سفید، شغال، روباه، گربه جنگلی، سمور آبی، گراز، شیر بد و انواع ماهی كپور از جمله حیات ‌وحش منحصر به فرد این تالاب هستند.

این هور تنها تالابی است كه بر اساس بررسی‌ های كارشناسی از ۱۰۰ نمره، نمره ۱۰۰ را كسب كرده و هیج تالابی تاكنون چنین نمره ‌ای را به‌ دست نیاورده است و بیشترین تعداد پرنده‌های در معرض خطر در این تالاب به‌سر می‌برند و این تالاب از نظر حجم و انوع پرنده نیز بسیار قابل توجه است. یكی از كاركردهای مهم تالاب، جلوگیری از طوفان شن و گرد و خاك است چراكه تالابها رطوبت آب را بالا می‌برند و خشك شدن هورالعظیم چه در ایران و چه در عراق میزان وقوع طوفانهای شن را افزایش داده است و باعث شده استان خوزستان در سه سال اخیر با گرد و غبارهایی حدود ۲۱ برابر استاندارد مواجه شود.

پوشش گیاهی:

در منطقه حفاظت شده هورالعظیم نیزارهای انبوهی وجود دارد كه عمده ترین گونه های گیاهی آن نی، لوئی، جگن، نیلوفرآبی، درختچه های گز و پده می باشد.

گونه های شاخص جانوری:

تالاب ها همواره‌ بعنوان‌ یكی از مهم‌ترین‌ و حیاتی ترین‌ زیستگاه‌ پرندگان‌ آبزی بشمار می آید و بدلیل‌ استفاده‌ پرندگان‌ نقاط‌ دور دست‌ و كشورهای‌ دیگر در فصل‌ مهاجرت‌، مورد توجه‌ جوامع‌ علمی و زیست‌ محیطی جهان‌ می باشند و حفاظت‌ از آنها در اولویت‌ قرار میگیرد. بخش وسیعی از پرندگان آبزی هورالعظیم را انواع اردك ها و غازها تشكیل داده كه برای مردم ساكن هور دارای اهمیت فوق العاده هستند. در فصل زمستان انواع پرندگان از جمله غاز و مرغابی، پلیكان، درنا و … به این منطقه و مناطق همجوار آن مهاجرت می كنند. در بین پرندگان بومی هور دراج، اردك مرمری، چنگر معمولی، باكلان كوچك و در بین پرندگان مهاجر اردك بلوطی، غاز پیشانی سفید، عروس غاز، اكراس آفریقایی، از اهمیت بیشتری برخوردارند.

ماهیان‌ هورالعظیم متجاوز از ۲۰ گونه‌ اند كه‌ اغلب‌ آنها شیلاتی و قابل‌ صید هستند. علاوه‌ بر ماهیان‌ بومیی بعضی‌ از ماهیان‌ خلیج‌ فارس‌ در فصل‌ تخم‌ریزی در آبهای هورالعظیم تخمگذاریی می نمایند. ماهیان‌ هورالعظیم عبارتند از ماهی بنیی، ماهی شیربت‌، ماهیی گتان‌، ماهیی برزم‌، ماهیی حمری، ماهی شلج‌، ماهیی بیاح‌، ماهی هامور معمولی، ماهی كپور نقره‌ای، ماهی كپور سرگنده‌ و ماهی آمورسفید.

گونه ارزشمند و در معرض خطر انقراض لاك پشت لاك نرم در هورالعظیم وجود دارد.

از پستانداران منطقه می توان گراز، شغال، خرگوش و شنگ را نام برد. 

بخش عمده ای از آب این تالاب از رودخانه كرخه تأمین می شود و به همین دلیل در سالهای گذشته كه بارندگی كمی در ایران بود، این تالاب تا مرز خشك شدن پیش رفت اما به لطف بارندگی ها و افتتاح سد كرخه، خوشبختانه این تالاب باز احیا شد و زندگی در سراسر آن جریان یافت. این همان نكته ای است كه باعث ایجاد قسمت قابل توجهی از گرد و غبار و آلودگی در استان خوزستان شده است كه با آب فراوان این مشكل كمرنگ شد و بیشتر گرد و غبارهای كنونی از منابع دیگر وارد استان خوزستان می شوند.

تالاب اصلی با گیاه " نی " پوشانده شده و عمق زیادی ندارد. به همین دلیل سخت است كه در تالاب با قایق های موتوری معمولی درنگ كنید و مردم محلی از قایق های باریك و كشیده استفاده می كنند.

جو مرطوب این محیط آبزی در كنار هوای گرم خوزستان این تالاب را به محیطی مناسب برای زندگی موقت و دائمی پرندگان مختلف تبدیل كرده است.

در حاشیه تالاب روستاهای زیادی با ساكنان زیادی زندگی می كنند كه زندگی و دام آنها به این تالاب بستگی دارد.

راه های دسترسی به تالاب هورالعظیم

راه های دسترسی به منطقه، شامل: راه آسفالته - سوسنگرد - بستان - چزابه - راه آسفالته هویزه رفیع، راه شنی، نظامی پاسگاه های طبر - شط علی و راه آسفالته اهواز، جاده سید خلف به طلائیه می باشند.

هورالعظیم به دلیل تأمین نشدن حق آبه مورد انتظار، با كم آبی رو به رو است و تخلف قانونی شركت پیمانكار چینی شركت ملی نفت ایران در این منطقه نیز به تخریب بخشی از زیست بوم آن منجر شده است. هم اكنون قسمت هایی از زیست بوم بخش ایرانی این تالاب از بین رفته است.ورود به تالاب هورالعظیم به دلیل قرار گرفتن در نوار مرزی و نیاز به كنترل عبور و مرور در بسیاری از نقاط ممنوع است. البته وجود منابع نفتی و چاه های نفت بی تأثیر نبوده و حساسیت این مناطق را تشدید كرده است. البته همین چاه ها و تاسیسات استخراج روغن تأثیر نامطلوبی بر محیط زیست دارند كه نمی توان انكار كرد.

روزهای بحرانی تالاب هورالعظیم

تالاب "هورالعظیم" این روزها حال خوشی ندارد؛ نیزارهای زرد و سوخته، بخش های خشك و كم آب و آب تنی گاومیش ها با آب آلوده؛ همه نشان از روزهای بحرانی تالاب دارد. تالاب هورالعظیم بزرگترین تالاب مرزی كشور و تالابی مشترك بین ایران و عراق است كه دو سوم مساحت آن در عراق قرار دارد. قسمت ایرانی تالاب هورالعظیم از رودخانه كرخه و انشعابات آن تغذیه می شود. پوشش این تالاب نی، جگن، لویی و نیلوفر آبی است. این تالاب كه سال ها است به دلایل مختلف از جمله خشك كردن برای جاده سازی شركت های نفتی و همچنین خشكسالی، با كمبود آب دست و پنجه نرم می كند، با خشكسالی امسال وضعیت بدتری پیدا كرده است.