سقاتالار

سقاتالارها از عناصر چوبی خاصی بهره می گیرند كه نام های محلی دارند: شیر سر، دهان اژدری، هلا، پَلوِر، تخته ، نال و پتك. ۱) شیر سر : قطعاتی چوبی از جنس درخت آزاد كه در انتقال بار سقف به سر ستون ها به صورت پلكانی می باشند . ۲) دهان اژدری : سر ستون های چوبی به فرم دهان اژدها هستند كه ارتباط بین تیرهای افقی و عمودی بنا را میسر می سازند ۳) هلا : بالاترین تیر چوبی كه به صورت اریب شیب اصلی بام را می سازد و تخته كوبی نهایی روی آن صورت می گیرد . ۴) پَلوِر : تیرهایی هستند كه در طبقات اول و دوم، بام را می پوشانند . ۵) تخته : فضای خالی بین پلورها را می پوشاند و كف اصلی طبقه بالا را هم می سازد . ۶) پِتَك : برای پوشاندن درز بین دو تخته به كار می رود . حسین اسلامی در كتاب تاریخ دو هزار ساله ساری می نویسد: بعد از هجوم تیمور عده ای از سادات به ماوراء النهر تبعید شدند، لیكن در عهد صفویان و وصلت با شاهزادگان صفوی، بار دیگر سادات مرعشی به حكومت مازندران رسیدند، اما این بار تحت نظارت حكومت مقتدر صفوی و تحت نام حاكم و امیر علی در مازندران حكومت راندند. این بناها همه وقف سردار رشید و پاك كربلا حضرت ابوالفضل(ع) نامیده شده اند و به نام “ابوالفضلی” مشهورند و همه ساله در دهه محرم و روزهای سوگواری امام حسین(ع) محل برگزاری مراسم هستند. سقاتالارها نه تنها از لحاظ معماری مختص منطقه مازندران می باشند،لیكن از لحاظ نقش پردازی ها ، خوشنویسی ها نیز در ارتباط با حادثه كربلا و به تصویر كشیدن تمثال مبارك حضرت ابوالفضل و نقوش دینی دیگری می باشند كه از لحاظ مذهبی نشان دهنده اعتقاد مردم این سرزمین به ائمه اطهار می باشد. انواع نقوش در سقاتالارها با دیدن این نقوش نخستین پرسشی كه در ذهن نقش می بندد این خواهد بود كه نقوش بكار رفته با چه هنری مطابقت دارند؟ لذا با دیدن نقوش سقاتالار متوجه خواهیم شد كه در مرحله اول باید این نقش ها را به دو گروه مذهبی و غیر مذهبی تقسیم كرد و هر یك از این دو گروه خود به گروههای كوچكتری قابل تقسیم است. نقوش اساطیری نقش شیر و خورشید در سقاتالار همان طور كه می دانیم شیر و خورشید در باور ایرانیان نماد قدرت،سلطنت و اقتدار است. شیر مظهر نیرو قدرت و توان می باشد و خورشید نیز مظهر ایزد مهر می باشد. خورشید به عنوان مظهر ایزد و شیر نشان قدرت هر دو به نوعی به شاهان مربوط می شدند و به این ترتیب این نقوش گاهی به صورت علامتی رسمی بر روی پرچم ایران در دوره های متفاوت دیده می شود. ” لیكن نقش شیر كه در پشت او نیم دایره خورشید پیدا است گویا از زمان صفویان مرسوم شده و سپس از زمان قاجار و در عهد ناصرالدین شاه به عنوان نشان رسمی ایران برگزیده شد. ” نام جمشید هم ردیف با خورشید،معرف ارتباط انسان با خورشید و ارتباط انسان با جم و ارتباط جم با خورشید است. شاید بتوان باور داشت كه جمشید به عنوان شاه و پدر نخستین انسانها، در واقع تجسم ایزد مهر است بر زمین . در نقوش سقاتالار نیز به فراوانی نقش خورشید دیده می شود. گاه به صورت تابلویی از یك یا چند خورشید وگاهی نیز نقش بر ستون. نقش ملك باران یا تیشتر در سقاتالار بنا به روایات ایرانی كهن ، در آغاز آفرینش ، هنگامی كه اهریمن بر آسمان و زمین تافت ، موم و برخشك و بی آب بود ، و نشانی از دریا ها دیده نمی شد ، آن گاه ، تیشتر ، فرشته ی پرشكوه باران آور ، ابر را به هنگام غروب در باختر زمین پدید آورد و آن را به نیروی باد در آسمان روان كرد و سی شبانه روز بباراند . هر سرشك آن باران ، به بزرگی تشت آبی بود كه بركشند و فرود ریزند . همه ی زمین را به بلندی بالای مردی آب بایستد . پس بادها به جنبش در آمدند و همه ی آن آب ها را به كرانه های زمین براندند و اقیانوس ها ، كه فراخگرد نام دارند ، پدید آمدند . در سقا تالار ملك باران موجودی با سر انسان و دست های بی شمار نقش شده است و یا یك موجود تخیلی است كه با تاج آراسته شده است . نقش اژدها در سقاتالار اژدها از موجودات اسطوره ای است كه در سقاتالار به طور جدی و گسترده ای حضور دارد. سر ستون های سقاتالار به شكل اژدهای شاخدار هستند. اژدها بر خلاف آن كه در بیشتر فرهنگ ها به عنوان نمادی از نیروهای مخرب و وحشت آفرین است و در كوهستان ها زندگی می كند. در برخی فرهنگ ها نیز نمادی از آب و باران است. “در ادیان الهی اژدها نمادی از “نفس آدمی” است، نفسی كه به لحاظ قدرتمندی به اژدها تعبیر شده است و در متون ادبی ما نیز اژدها تعابیر و معانی باطنی بسیار یافته و از آن به كنایه به جای شمشیر، اسب و پهلوان به كار رفته است. در سقاتالارها نیز همه اساطیری كه به چشم می خورند گویی با آب در ارتباط هستند مانند ملك باران مار و حال سم اژدها. آیا این نشان دهنده آن نیست كه گمان زنیم سقاتالار كه نوعی بنای آئینی به شمار رفته است با ستایش آب و حرمت آن در ارتباط است؟ می توانیم این تصور را داشته باشیم كه در سقاتالارها نیز نقش اژدها نمادی از آب و باران است.