محوطه باستانیِ «سَرمشهد» كه به اعتقاد برخی «بزرگترین شهر ساسانی – اسلامی استان فارس» نامیده می‌شود، چند سالی است كه به مكانی برای رفت و آمد حفاران غیرمجاز تبدیل شده و كشاورزان با سكونت در نزدیكی این محوطه، آب سفره‌های زیرزمینی ان را استفاده می‌كنند.
به گزارش ایسنا، محوطه‌ی باستانی «سَرمشهد» در شهرستان كازرون در استان فارس، با نامِ ساسانی «كَلی كوهه» شاید دست‌كم تا ۱۰ سال پیش مشكلات زیادی برای تخریب یا از بین رفتن تاریخ و منابع آبی در منطقه نداشت، اما این روزها به گفته‌ی یك دوستدار میراث فرهنگی استان فارس، بیش از ۶۰ گودبرداری غیرمجاز در سراسر این شهر ساسانی به چشم می‌خورد.
حفاری‌های گسترده غیرمجاز بر روی تپه های باستانی شهر سرمشهد،
تهدیدی جدی برای این شهر است
*با تلمبه از ۱۰۰ متری زمینِ تاریخی آب می‌كِشند
سیاوش آریا، دوستدار میراث فرهنگی استان فارس در گفت‌وگو با ایسنا با بیان این‌كه پُشته‌های تاریخی و كاروانسرای بهرام و دژهای (قلعه) موجود در این شهر تاریخی با آسیب‌هایی از سوی حفاران غیرمجاز رو به روشده است، ادامه می‌دهد: كشاورزان با كندن چاه‌های غیرمجاز آب یا استفاده از تلمبه با بیش از ۱۰۰ متر در درون این شهر باستانی و در چندین نقطه، آسیب‌های بزرگی را به آن وارد و بخشی از هویت آن را خَدشه‌دار كرده‌اند كه آن تهدیدی جدی برای محوطه‌ی باستانی «سَرمشهد» محسوب می‌شود.
او توسعه‌ی زمین‌های كشاورزی و به زیر كِشت بردن این شهر ساسانی از سوی كشاورزان، هموارسازی و تسطیحِ تپه‌ها و پُشته‌های تاریخی درون محوطه از سوی كشاورزان به ویژه در بخش شمالی و شمال شرقی، نبود توجه و رسیدگی از سوی سازمان میراث فرهنگی، نبود آموزش در میان روستاییان و كشاورزان برای چگونگی برخورد با این محوطه‌ی تاریخی را از مهمترین مشكلات موجود در منطقه می‌داند.
این جاده روی محوطه باستانی كشیده شده
یك‌جا نشینی عشایر، «سرمشهد» را تهدید می‌كند
رضا نوروزی، عضو هیات علمی پژوهشكده باستان‌شناسی در گفت‌وگو با ایسنا، این نوع مشكلات را مختص به استان فارس و منطقه «سرمشهد» نمی‌داند و می‌گوید: توسعه كشاورزی، جاده‌سازی و ساكن شدن عشایر از حدود یك دهه پیش به این طرف مهمترین مشكلاتی است كه منطقه تاریخی «سرمشهد» را تهدید می‌كند.
او با بیان این كه مردم در مجاورت محوطه‌های تاریخی كه در گذشته به صورت موقت در آنجا حضور داشته‌اند، مستقر می‌شوند و میراث فرهنگی فقط می‌تواند براساس قوانین عمل كند، می‌افزاید: منطقه «سرمشهد» در شهرستان كازرون یك منطقه بسیار وسیع در حوزه میراث فرهنگی است كه تلاش‌های زیادی برای حفاظت از آن انجام می‌شود. نیروی یگان حفاظت منطقه را به طور دائم سركشی می‌كنند، اما با این وجود نیاز به فراهم شدن شرایط و امكانات بیشتر در منطقه هست.
وی در ادامه به وجود مشكلات اعتباری و نیروی انسانی در دولت برای برطرف كردن این نوع مشكلات اشاره می كند و می‌گوید: با این وجود میراث فرهنگی تمامی تلاش خود را در زمینه رفع مشكلات به كار گرفته است.
این باستان‌شناس، یك‌جا نشین شدن عشایر، گسترش سكونت آن‌ها به سمت بناهای تاریخی و از سوی دیگر تغییر شغل‌شان از دامداری به كشاورزی و مشاغل دیگر و سرانجام استفاده از منابع آب زیرزمینی برای توسعه كشاورزی را باعث بروز مشكلات برای آثار تاریخی می‌داند و بیان می‌كند: فرونشست‌های متعدد در دشت‌ها و مناطق از عواملی است كه برخی از مناطق در محوطه‌های تاریخی استان فارس را با مشكلات جدی مواجه كرده است كه برای برطرف كردن این مشكل نیاز به كمك ارگان‌های دیگر داریم.
سفال‌های پراكنده در محوطه‌ی شهر باستان سرمشهد
نمی‌توانیم صد درصد جلوی مردم را بگیریم
نوروزی جاده‌سازی، گسترش طرح‌های روستایی و اقدامات كشاورزی در سطح استان با توجه به نیاز رو به افزایش مردم به زمین و آب را از عمده‌ی مشكلات می‌داند و بیان می‌كند: در نقاطی مانند حوزه دشت مرودشت تلاش كردیم مجوز حفر چاه یا كف‌شكنیِ (افزایش عمق چاه‌های قدیمی) چاه‌های قدیمی را لغو كنیم، اما چون زندگی مردم به این منابع آبی وابسته است نمی‌توانیم به طور صددرصد جلوی این اقدامات را بگیریم. در این شرایط برای مردم، آثار تاریخی در حدی كه برای متولیان میراث فرهنگی اهمیت دارد، دارای اهمیت نیست. در واقع برای مردم تامین احتیاجات اولیه زندگی از طریق كشاورزی اولویت بیشتری دارد.
كشت‌هایی كه بر روی شهر باستانی انجام گرفته است
وی با اشاره به برگزاری همایشی در چند سال گذشته توسط یكی از باستان شناسان علاقه‌مند در محوطه «سرمشهد» با هدف آشنایی و فرهنگ‌سازی بین مردم منطقه، بیان می‌كند: این موضوع به آگاهی مردم كمك كرد و اقدامات دیگری از این دست باید تداوم یابد.
او با اشاره به انجام حفاری‌های قاچاق در نقاط مختلف كشور از سوی برخی افراد اظهار می‌كند: نمونه‌ای از این حفاری‌ها در سرمشهد رخ می‌دهد، اگر حتی یك منطقه نظامی را در نظر بگیریم باز هم به هر نحوی می‌تواند در بخشی از آن مشكلاتی به وجود آید. حال باید فكر كنیم كه چطور در یك محوطه ۶۰۰ هكتاری می‌توانیم جلوی هر نوع حفاری یا بروز هر آسیب و مشكلی را بگیریم.
وی همچنین با اشاره به برنامه‌ریزی‌هایی كه برای تعیین حریم محوطه «سرمشهد» در دست اقدام است، ادامه می‌دهد: به دلیل هزینه‌های بالا هنوز موفق به تكمیل این پروژه نشده‌ایم، در این شرایط نخست باید اعتبارات لازم را تهیه كنیم.
او همچنین درباره امكان ایجاد پایگاه میراث فرهنگی در محوطه‌ی تاریخی و وسیع «سرمشهد» تاكید می‌كند: ایجاد پایگاه میراث فرهنگی در منطقه سرمشهد با توجه به كمبود امكانات با محدودیت‌هایی روبرو است.
لوله‌های آب كه از چاه‌های زیرزمینی برای آبیاری زمین‌های كشاورزی
به سراسر محوطه باستانی كشیده شده‌اند
نخست باید به اولویت‌های تاریخی بپردازیم
نوروزی با اشاره با رایزنی‌هایی كه میراث فرهنگی استان فارس در دو حوزه حفاظت و میراث فرهنگی برای محوطه‌های تاریخی استان فارس به خصوص این مناطق مشكل‌دار داشته است، اظهار می‌كند: معمولا مكاتباتی در این زمینه‌ها انجام می‌شود، آن‌ها نیز براساس اعتبارات خود به ما كمك می‌كنند. اما در مناطقی مانند سرمشهد یا نقاط مشابه به دلیل محدود بودن پرسنل با مشكلاتی این چنینی مواجه هستیم، بخشی از محوطه‌های بسیار مهم در گذشته به عنوان اولویت‌های میراث قلمداد شده است.
او از جمله‌ی این مناطق اولویت دار را تخت جمشید و پاسارگاد می‌داند كه هنوز در زمینه حریم و مالكیت با مشكلاتی مواجه هستند و تاكید می‌كند: معتقدیم قطعا باید مشكلات این محوطه‌های تاریخی و جهانی را برطرف كنیم و در عین حال به رفع مشكل سایر محوطه‌ها نیز توجه داشته باشیم كه این اقدام نیازمند همكاری مردم و همه‌ی دستگاه‌های ذیربط است.
«سرمشهد» كجاست؟
به گزارش ایسنا، شهر باستانی «كَلی كوهه» یا «سرمشهد» در ۷۵ كیلومتری جنوب شرقی شهرستان كازرون و شش كیلومتری روستای سَرمشهد جای دارد. این شهر باستانی در یك دشت هموار و گُسترده (وسیع) در میان دو رشته كوه و با نزدیك به ۶۰۰ هكتار است كه از بازمانده‌های این شهر باستانی می‌توان به «كوشك بهرام» و «دژ دختر» (به زبان بومی قیزقلعه) اشاره كرد.
مصالح این شهر باستانی كه ۱۶ اسفند ۱۳۸۴ به شماره‌ی ۱۴۵۰۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، از گچ و سنگ است. در بخش جنوبی شهر یك تپه‌ی طبیعی با ارتفاع ۲۵ متر و دارای«تُل نقاره‌خانه» قرار دارد و در بخش جنوب شرقی این محوطه یك سازه‌ی چهارگوش است كه از سنگ و گچ ساخته شده است. این سازه در برگیرندۀ یك حیاط مركزی و مجموعه فضاهای معماری در پیرامون آن است. بخشی از این سازه دو اَشكوبه (طبقه) بوده است كه در چند سال گذشته تخریب شده است.