روستای گلستان – غار و دژ نظامی زیر زمینی
روستای گلستان در فاصله ۱۲ كیلومتری شهرستان نیر و ۴ كیلومتری جاده نیر اردبیل قرار گرفته است. دارای طبیعی سر سبز و باصفا و آب هوای خنك و معتدل در تابستان و بهار و پائیز می باشد اما آنچه این روستا را در بین روستاهای دیگر ممتاز كرده وجود غاری در دامنه جنوبی كوه نسبتاً بلندی موسوم به قروقچی داغی كه نقش مهمی در زندگی مردمان دوران باستان در مواقع عادی و حمله دشمن داشته است، بررسی سفالهائی با لعاب قرمز رنگ و نخودی و ظروف سفالی حاوی غذا و قطعات اعضای گوسفند و غیره بیانگر سنت تدفین قبل از اسلام و استقرار طولانی در دوران تاریخی قبل از اسلام می باشد.
این غار و دژ نظامی زیر زمینی احتمالاً از متعلقات یك قلعه دوران تاریخی در روزهای مبادا و تسخیر قلعه بدست دشمن بوده است. غار و پناهگاه دارای مدخل هائی می باشد كه تنها ورود از مدخل غربی آن میسر می باشد. بطور كلی این غار و پناهگاه نظامی دارای تالاری به ابعاد ۱۸ متر طول و ۴ متر عرض و ارتفاع ۷۰/۱ الی ۸۰/۱ می باشد. این تالار دارای فضایی مستطیل شكل و سقف قوسی شكل است. در این مجموعه ۱۰ اتاق معمولی كه دارای تاقچه هایی جهت قرار دادن وسائل روشنایی و سكوهایی جهت گذاشتن سایر وسایل است. همه اتاقها دارای ورودی تونلی شكل هستند كه همانند سقف اتاقها قوسی بیضی شكل دارند ورودی اتاقها به عرض ۷۰ الی ۸۰ سانتیمتر و ارتفاع ۸۰ الی ۹۰ سانتیمتر و دارای حاشیه و قاب بندی قوسی شكل هستند به عمق حدود ۲۰ سانتیمتر جهت نصب و نگهداری درب می باشند. برخی از این اتاقها دارای تونلهای مواصلاتی به سایر اتاقها می باشند و برخی نیز بن بست می باشند. عرض اتاقها معمولاً حدود ۳متر و طول آنها از ۳ تا ۱۰ متر متغیر است. این مجموعه دارای ۹ عدد تونل مواصلاتی كه برخی از این تونل ها طولانی و برخی كوتاه می باشند. تونل ها به ندرت دارای مسیر مستقیم و هم سطح هستند بلكه عمدتاً دارای مسیر سراشیبی و سرازیر منتهی به اتاقها می باشند.(( یكی از نكات جالب در اتاق شماره ۱۰ مطابق نقشه)) است كه (( یك شگرد مهندسی نظامی در زمینه استتار و اختفاء می باشد، زیر در داخل اتاق كه حدود ۱۰ متر طول دارد چندین تاقچه بزرگ در جدارهایش كنده شده است. كه در داخل این اتاق دقیقاً در گوشه ناپیدای كف تاقچه دهانه چاهی تقریباً به قطر ۵۰ سانتیمتر وجود دارد كه خود ورودی یك فضای نسبتاً وسیع و مستقل را تشكیل می دهد. ورودی آن با چنین اوصافی مطلقاَ در دید نیست و سعی گردیده است كه درست خارج سطوح كف و جداره های اتاق اصلی فضاهای لازم كنده شود بطوریكه نه با راه رفتن و نه با معاینه دیوارها نتوانند به لحاظ ارتعاش و تولید صدای خاص جای این فضای مخفی را مشخص نمایند) در داخل این پناهگاه نظامی زیر زمینی ۷ عدد چاه شناسائی گردیده كه برخی از آنها چاههایی جهت به دام انداختن مهاجمان احتمالی برخی نیز مدخل گذرگاههایی به منظور كنترل نمودن و نیز سخت نمودن راه نفوذ كنندگان احتمالی كنده شده اند. عمق چاههای منفرد حدود ۳ متر و عمق چاههای گذرگاه حدود ۲ متر است همه این چاهها دارای طرح و اندازه تقریباً یكسانی می باشند كه با قرار دادن در پوش مخصوص از بیرون و داخل در مواقع لزوم بسته می شده است. شكل این چاهها همگی گنبدی شكل كه اجازه بیرون آمدن را به فرد نمی دهد
و در مواقع عادی نیز به عنوان انبار می توانسته كاربرد داشته باشد. این پناهگاه نظامی زیر زمینی بیانگر هوشمندی و مهارت فوق العاده پدید آورندگان آن در روزگار باستان است. ورودی های باریك كه تنها منبع نور‌گیر آن می باشند، فضای تاریك داخلی همچنین وجود چاههای منفرد با كاربرد تله ای شكل آن و سایر فضاهای كشف نشده آن استفاده از آن را برای بازدید كنندگان بدون افراد آشنا به محل و تجهیزات ایمنی و روشنائی مشكل می نماید ولی با توجه به اهمیت و عظمت این مجموعه كنده شده در دل زمین لزوم تهیه نقشه راهنما، تأمین روشنایی داخلی و تلاش در جهت كشف و شناسائی همه فضاهای كنده شده را ضروری می نماید تا علاوه بر اینكه موجب كشف واقعیت های بیشتری در خصوص این مكان باستانی خارق العاده خواهد شد. سبب استقبال گردشگران و محققان و علاقمندان بسیاری از این پناهگاه استثنائی خواهد گردید.
