قالی اردبیل

این قالی مشهور از آن جهت قالی اردبیل نامیده می‌شود كه از مسجدی واقع در مصلّی اردبیل كه شاه اسماعیل و جد او شیخ صفی الدین (كه سلسله صفویه نام خود را از او گرفته) مدفون شده‌اند، به دست آمده‌است. این قالی بنابه توصیه ویلیام موریساز شركت ونیست رابینسون خریداری شد كه شركت مزبور آن را از شركت زیگلر واقع در تبریز خریده بود. قالی اردبیل از نظر طرح و بافت یكی از نفیس‌ترین و مشهورترین قالی‌های جهان است. از لحاظ تاریخی نیز سند و مدرك مهمی محسوب می‌شود زیرا دارای تاریخ و امضاء است، و از این رو هسته مركزی گروه قالی‌های ترنجدان یاسبك مشابه‌است كه با اطمینان كامل می‌توان آن را متعلق به اواسط قرن شانزدهم دانست. چه قالی در سال ۱۵۳۹ میلادی(۹۴۶ه. ق.) یعنی در سیزدهمین سال سلطنت پنجاه و دوساله شاه طهماسب بافته شده‌است. تار و پود این قالی ابریشم و گره آن فارسی است و در هراینج مربع تقریباً ۱۹ × ۱۷ گره دارد، كه مساوی بهترین نوع قالی كاشان است. قالی اردبیل برخلاف بسیاری دیگر از قالی‌های مشهور آن زمان طرحی آرام دارد و فاقد تصاویر حیوان و انسان است، چه هدف از بافت قالی استفاده از آن در مكانی مقدس بوده‌است. قالی در تبریز و در دربار شاه طهماسب كه تبریز را به پایتختی برگزیده بود و در كارگاههای سلطنتی بافته شده‌است.قالی معروف به اردبیل كه مكان اصلی آن بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی جد شاهان صفوی بوده است اكنون در موزه ی ویكتوریا و آلبرت انگلستان در محفظه شیشه ای مخصوص نگهداری می شود و یكی از آثار شاخص این موزه به شمار می آید.
در زیر مشخصات و چگونگی انتقال آن به نقل از وب سایت موزه آمده است:
قالی بافته شده از پشم و ابریشم ۱۵۴۰-۱۵۳۹ م
پهنا: ۵۳۵٫۵ سانتیمتر و طول ۱۰۴۴ سانتیمتر
شماره ثبت در موزه ویكتوریا و آلبرت: ۱۸۹۳-۲۷۲
ترجمه متن بافته شده در قالی:
جز آستان تو پناهگاهی در جهان نیست
جزدرگاه تو جایی برای آرامش نیست
بنده ی این درگاه : مقصود كاشانی
مقصود احتمالا شخصی از صاحب منصبان است كه برای ابراز فروتنی در برابر این مكان خود را بنده خوانده و لزوما به معنای لغوی آن نیست. در خط چهارم این نوشته سال ۹۴۶ هجری قمری ذكر شده كه معادل ۱۵۳۹-۱۵۴۰ میلادی است.

پشم عنصر اصلی تشكیل دهنده ی این قالی است. مانند اغلب منسوجات این اثر نیز تشكیل شده از تار و پود. پودها در تمام طول كار به دور تارها تابیده شده اند. سطح قالی اردبیل پوشیده شده است با یك طرح یكپارچه نسبتا ساده با اجزا قرینه و یك شمسه در وسط آن كه دو چراغدان در طول آن قرار دارد.
وقتی دو انگلیسی در سال ۱۸۴۳ از زیارتگاه شیخ صفی الدین اردبیلی دیدار كردند دو قالی در آن محل قرار داشت. سه سال و اندی بعد از آن در اثر زلزله این مكان آسیب دید و احتمالا برای تهیه وجه لازم برای تعمیر، فرشها فروخته شدند. قالی های آسیب دیده در ایران توسط كمپانی”زیگلر” (Ziegler & Co) كه در كار خرید فروش فرش بود خریداری شد. تكه های آن كه هنوز قابل استفاده بود به هم متصل و نتیجه آن شد كه یك قالی كامل و سالم به دست آمد و یك قالی بدون حاشیه با ابعاد كوچكتر.
در سال ۱۸۹۲ قالی بزرگتر توسط كمپانی “رابینسون” (Vincent Robinson & Co )در معرض فروش گذاشته شد. “ویلیام موریس” (William Morris )كه از جانب موزه در مورد آثار هنری تحقیق می كرد طی گزارشی این فرش را فوق العاده و منحصر به فرد و بسیار زیبا توصیف و اصرار به خرید آن كرد. در ماه مارس ۱۸۹۳ با پرداخت ۲۰۰۰ پوند موزه ی “ویكتوریا و آلبرت” صاحب این قالی شد.

قالی كوچكتر به طور مخفیانه توسط كلكسیونر امریكا یی نگهداری می شد تا اینكه در سال ۱۹۵۳ توسط موزه هنر شهر لوس آنجلس (Los Angeles County Museum of Art) خریداری شدقالی اردبیل سالیان دراز از دیوار موزه آویزان بود تا اینكه در سال ۲۰۰۶ داخل یك محفظه مخصوص در مركز گالری بر روی كف زمین قرار داده شد. برای محافظت از رنگهای آن تنها ده دقیقه یا نیم ساعت در طول روز چراغ های محفظه روشن می شود.